in , , ,

«Συνεργατισμός εκτός των τειχών» – Χτίζοντας τον κόσμο που θέλουμε

«Συνεργατισμός εκτός των τειχών» – Χτίζοντας τον κόσμο που θέλουμε

Η Cecosesola, το κίνημα του δημοτισμού στην Ισπανία και οι συνεταιρισμοί στις ζαπατίστικες αυτόνομες κοινότητες στο Μεξικό αποτελούν παραδείγματα μιας διαφορετικής οργάνωσης της εργασίας και της οικονομίας, που λειτουργούν έξω από και ενάντια στα πρότυπα του νεοφιλελεύθερου και καπιταλιστικού μοντέλου. Κυρίως, όμως, και παρά τις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζουν, δημιουργούν σχέσεις αλληλεγγύης φέρνοντας το όραμα μιας άλλης κοινωνίας λίγο πιο κοντά. 

Εμπειρίες από τα κινήματα αυτά μεταφέρθηκαν στην μία από τις εκδηλώσεις που έγιναν στο κατειλημμένο εργοστάσιο της ΒΙΟ.ΜΕ. το τριήμερο 11-12-13 Οκτωβρίου στο πλαίσιο του 2ου Φεστιβάλ Συνεργατισμού με τη συμμετοχή πολλών ανθρώπων που ενδιαφέρονται και επιμένουν στην εύρεση τρόπων συλλογικής οργάνωσης της ζωής μας στη βάση της αλληλεγγύης και όχι του ανταγωνισμού. 

Από ένα γραφείο κηδειών σε ένα νοσοκομείο

Η Cecosesola είναι ένας συνεταιρισμός των συνεταιρισμών του κρατιδίου της Λάρα στη Βενεζουέλα. Ένα δίκτυο 80 συνεταιριστικών οργανώσεων που μετράει 40 χρόνια ζωής και πάνω από 20.000 μέλη. Περιλαμβάνει συνεταιρισμούς παραγωγών, μεταποίησης προϊόντων, υπηρεσιών υγείας, μεταφορών, ένα μεγάλο γραφείο κηδειών, μία αποταμιευτική και δανειστική τράπεζα και ένα ταμείο αλληλοβοήθειας. Ο μεγαλύτερος από αυτούς τους συνεταιρισμούς αφορά την εμπορία και αγορά τροφίμων σε λαϊκές αγορές.

Συνολικά εργάζονται 1.300 άτομα που είναι και μέλη των συνεταιρισμών. Στην Cecosesola οι τρεις μεγάλες λαϊκές αγορές μπορούν να καλύψουν σε τρόφιμα τις ανάγκες του μισού πληθυσμού του Μπαρκισιμέντο, μιας πόλης ενός εκατομμυρίου κατοίκων. Εξήντα χιλιάδες οικογένειες προμηθεύονται φρούτα και λαχανικά από τους συνεταιρισμούς της Cecosesola, σύμφωνα με στοιχεία του 2010, αριθμοί που έχουν αυξηθεί κατά πολύ τα τελευταία χρόνια που η Βενεζουέλα βρίσκεται σε κρίση ανεπάρκειας τροφίμων. Εξακόσιοι τόνοι λαχανικών διακινούνται την εβδομάδα ενώ λειτουργούν έξι κέντρα υγείας και ένα νοσοκομείο, από το οποίο το 2017 πέρασαν περίπου 204.000 ασθενείς. Όλα αυτά γίνονται χωρίς κρατική χρηματοδότηση ή επιχορήγηση από ιδιωτικά κεφάλαια από το 1985 και μετά. 

Στοιχεία από την εμπειρία της Cecosesola και του κοινωνικού μετασχηματισμού που εξελίσσεται εκεί μετέφερε η Ευγενία Μιχαλοπούλου από την «Κολεκτίβα Εργασίας – Το Παγκάκι» τονίζοντας ότι «το σημαντικό των εγχειρημάτων αυτών δεν είναι ο αριθμός των ατόμων που εμπλέκονται αλλά οι από τα κάτω διαδικασίες μέσα από τις οποίες λειτουργούν, παράγουν οργανώνουν και ζουν». 

«Η Cecosesola μας ενδιαφέρει γιατί όλα αυτά συμβαίνουν με ένα οριζόντιο οργανωτικό μοντέλο από τον σχεδιασμό της παραγωγής μέχρι το καθάρισμα του νοσοκομείου, τον τρόπο μισθοδοσίας και την εναλλαγή στα καθήκοντα» συνέχισε, εξηγώντας ότι η συγκεκριμένη κοινότητα των συνεταιρισμών δεν λειτουργούσε πάντα έτσι. 

«Το 1967 ξεκίνησε σαν ένας συνεταιρισμός δέκα συνεταιρισμών μέσα από την ανάγκη των ανθρώπων να κηδεύσουν τους ανθρώπους τους. Έφτιαξαν ένα γραφείο κηδειών και λειτουργούσαν μέχρι το 1985 πυραμιδικά και με τις γνωστές ιεραρχίες. Το 1985, μετά από μία περίοδο μεγάλης καταστολής, αντί να αφεθούν στην απογοήτευση επινόησαν τρόπους να επιβιώσουν και αμφισβήτησαν την ιεραρχική δομή, μεταβαίνοντας σε μια διαδικασία οργανωτικού συλλογικού και ατομικού μετασχηματισμού που συνεχίζει μέχρι σήμερα». 

Στο σχετικό βίντεο που προβλήθηκε μιλούσαν άνθρωποι που συμμετέχουν στους συνεταιρισμούς, αναφέροντας ότι η μεγάλη σύγκρουση με την κυβέρνηση προέκυψε μέσα από την διεκδίκηση φτηνών συγκοινωνιών. Τα λεωφορεία που καταστράφηκαν από την δημοτική αρχή χρησιμοποιήθηκαν αργότερα από τους ανθρώπους αυτούς για την μεταφορά τροφίμων και αποτέλεσαν την απαρχή της δημιουργίας των λαϊκών αγορών. Ο τρόπος οργάνωσης της εργασίας ακολουθεί την μαρξική αρχή «από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του. Ο σχεδιασμός της παραγωγής των τροφίμων γίνεται από κοινού βάσει εκτίμησης των αναγκών, ενώ στις λαϊκές αυτές αγορές από τις οποίες ψωνίζει πάρα πολύς κόσμος τα προϊόντα έχουν την ίδια τιμή. Παράλληλα, συνεταιριστικά λειτουργεί ένα ολοκληρωμένο Κέντρο Υγείας, το οποίο στηρίζεται στους πόρους των λαϊκών αγορών και από ένα ταμείο αλληλοβοήθειας που δημιουργήθηκε εκεί. Ακόμη και στον τομέα της υγείας, όπου συνήθως συναντούμε απόλυτες ιεραρχίες και εξειδικεύσεις, γίνεται μία προσπάθεια επανεξέτασης των σχέσεων και των αρμοδιοτήτων χωρίς διοικητικούς βαθμούς και με εναλλαγή καθηκόντων. Σημαντικό είναι, ακόμη, πως στις συνελεύσεις οι αποφάσεις για τα διάφορα ζητήματα που προκύπτουν λαμβάνονται με συναίνεση βάσει συλλογικών κριτηρίων και όχι ενός άκαμπτου κανονιστικού πλαισίου. 

Με το σύνθημα «Χτίζουμε εδώ και τώρα τον κόσμο που θέλουμε» το παράδειγμα της Cecosesola αποδεικνύει ότι είναι εφικτό να παράγεις, να οργανώνεσαι και να ζεις με ένα έναν άλλο τρόπο, με αξίες διαφορετικές από τις κυρίαρχες, με δομές οριζόντιες και συνελευσιακές και με απόλυτη αυτονομία από το κεφάλαιο. 

Η ζαπατίστικη αυτονομία

Η συνεταιριστική οργάνωση στηρίζει σε μεγάλο βαθμό εδώ και 26 χρόνια την αυτονομία των ζαπατίστικων κοινοτήτων. Μέσα από μία ιστορική και εμπειρική προσέγγιση ο Λεωνίδας Οικονομάκης, μέλος των Social Waste, μεταδιδακτορικός ερευνητής του τμήματος Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του Durham μετέφερε στοιχεία από την πολυετή εθνογραφική έρευνα πεδίου στην Τσιάπας.

Σύμφωνα με τον ίδιο, οι πρώτες αυτόνομες δομές των Ζαπατίστας ιδρύονται σχεδόν μαζί με τη δημιουργία του EZLN. Πρόκειται για σχολεία, κλινικές αλλά και τα πρώτα εργαστήρια παρασκευής παπουτσιών. Με την αυτονόμηση του EZLN από την μητέρα οργάνωση FLN αλλάζει η δομή του κινήματος. Οι ιθαγενείς αναλαμβάνουν την ηγεσία του κινήματος, που έχουν μέχρι και σήμερα. Τα Caracoles, τα διοικητικά κέντρα του Ζαπατίστικου κινήματος, δημιουργούνται  το 2003. Η ζωή των Ζαπατίστας οργανώνεται σε δύο πυλώνες, τις κοινότητες και τον στρατό. Η αυτονομία τους αφορά τόσο το επίπεδο της κοινότητας, τους δήμους και τις ζώνες (που αποτελούνται από έναν αριθμό αυτόνομων δήμων) και πέντε τομείς: την υγεία, την  παιδεία, την αγροοικολογία, την κοινωνία και την πολιτική. Στον τελευταίο τομέα συμμετέχουν όλοι και συγκεκριμένα κάθε μέλος άνω των 12 ετών. 

«Η συνθήκη αυτή, σε συνδυασμό με τις τακτικές εναλλαγές στους εκπροσώπους των κοινοτήτων, δίνει την ευκαιρία σε όλα τα μέλη να περνούν από τα  Συμβούλια Καλής Διακυβέρνησης της κάθε ζώνης» σημείωσε ο Λ. Οικονομάκης, τονίζοντας ότι για τους άλλους τομείς έχουν την δυνατότητα να επιλέξουν με τι επιθυμούν να ασχοληθούν.  

Στον χώρο της υγείας έχουν γίνει πολύ μεγάλες προσπάθειες δημιουργίας δομών, με αποτέλεσμα να υπάρχουν κλινικές σε όλους του δήμους, ενώ αυτόνομα λειτουργούν και νοσοκομεία, το μεγαλύτερο εκ των οποίων βρίσκεται στο Οβεντίκ, με εντυπωσιακή οργάνωση και εξοπλισμό. Το ζαπατίστικο κίνημα ασχολείται, όπως περιέγραψε, ενεργά με την επικοινωνία (παραγωγή βίντεο κ.ά.) και φυσικά την  εκπαίδευση. Σχεδόν σε κάθε κοινότητα υπάρχει ένα δημοτικό σχολείο και δομές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε κάποια σημεία των δήμων. 

Ο Λ. Οικονομάκης εξήγησε τον τρόπο με τον οποίο η οικονομική αυτονομία των Ζαπατίστας βασίζεται στην δομή των συνεταιρισμών. «Οι ζαπατίστικοι συνεταιρισμοί απαντούν στις ανάγκες των περιοχών, έτσι όπως διαμορφώνονται από τις  ιδιαιτερότητές τους στην παραγωγική διαδικασία. Στα βουνά  υπάρχουν περισσότεροι συνεταιρισμοί υφαντουργίας και καφέ και σε άλλες περιοχές αναπτύσσεται η καλλιέργεια καλαμποκιού.  Υπάρχουν ακόμη κτηνοτροφικοί συνεταιρισμοί βοοειδών που εμπορεύονται το γάλα, το τυρί και το κρέας αλλά και μέσων μαζικής μεταφοράς με βανάκια. Συνεταιριστικά λειτουργούν και οι τράπεζες. Κάθε caracol μπορεί να έχει τη δική του τράπεζα με τις δικές της εξειδικεύσεις. Στη Ρεαλιδάδ, για παράδειγμα, η τράπεζα καλύπτει κυρίως θέματα υγείας. Στην ίδια περιοχή δημιουργήθηκε μία λαϊκή τράπεζα για να χρηματοδοτεί γυναικείους συνεταιρισμούς στα χωριά και στις ζώνες. Σε κάθε κοινότητα λειτουργούν συνεταιριστικά παντοπωλεία, είτε αυτή είναι 100% ζαπατίστικη είτε όχι. Ακόμη υπάρχουν συνεταιρισμοί που παράγουν και εμπορεύονται καλαμπόκι, μέλι και φασόλια, δέρματα, ξενώνες, ένα σχολείο εκμάθησης γλωσσών (ισπανικά και μάγιας) αλλά και ταβέρνες».

«Ο κάθε συνεταιρισμός διατηρεί την αυτονομία του αλλά λειτουργεί υπό την επίβλεψη του Συμβουλίου Καλής Διακυβέρνησης. Επιπλέον, ένα μέρος των κερδών στηρίζει τις ανάγκες της ζαπατίστικης αυτονομίας. Η πρόσφατη ανακοίνωση της επέκτασης των ζαπατίστικων κέντρων από 5 caracoles σε 12 και 35 αυτόνομους δήμους αναμένεται να δώσει μεγάλη ώθηση και στα αντίστοιχα συνεταιριστικά εγχειρήματα» κατέληξε. 

Δημοτισμός

Από το 2014-2015 και μετά, στα πλαίσια της οικονομικής και πολιτικής κρίσης, αναπτύσσεται στην Ισπανία το κίνημα του ”δημοτισμού” (municipalismo) που οραματίζεται μια άλλη, πιο δημοκρατική, συμμετοχική, δίκαιη, αλληλέγγυα και φεμινιστική πόλη. Το κίνημα αυτό έχει τις απαρχές του στις δεκαετίες του ‘60-‘70 και σε θεωρητικούς όπως ο Murray Bookchin, έγινε γνωστό τα τελευταία χρόνια με το παράδειγμα της Ροζάβα. Στην Ισπανία ανακτάται η έννοια αυτή μέσα από την προσπάθεια να αλλάξουν οι θεσμοί σε τοπικό επίπεδο. Ο Αλέξανδρος Κιουπκιολής, επίκ. καθηγητής στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, εξήγησε ότι το κίνημα του δημοτισμού προκύπτει από τις κινητοποιήσεις που ξεκίνησαν το 2008 ενάντια στη λιτότητα και βρίσκουν το αποκορύφωμά τους την 15η Μαΐου του 2011 στις πλατείες και τις γειτονιές. 

«Οι πλατείες και οι γειτονιές και μια σειρά άλλων κινητοποιήσεων το 2012-13 για τη στέγαση έχουν τη σφραγίδα του κινήματος του 2011. Το κίνημα αυτό δηλώνει ότι κάνει πολιτική με άλλη μορφή, εκφράζοντας συνδέσεις τόσο με τους Ζαπατίστας όσο και με τα αντιπαγκοσμιοποιητικά κινήματα. Επιδιώκει να λειτουργήσει ανταγωνιστικά στη νεοφιλελεύθερη αντιπροσωπευτική δημοκρατία, τον καπιταλισμό και την πατριαρχία. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται μια νέα πολιτική κουλτούρα που έχει ευρύτερη απήχηση στον κόσμο (μέσα από έρευνες ανέρχεται στο 60-70%), ωστόσο δεν αποτυπώνεται εκλογικά», σημείωσε.

Στοιχεία της πολιτικής αυτής κουλτούρας, όπως ανέφερε, είναι η έμφαση που δίνεται στην εσωτερική πολιτική οργάνωση μέσω των ανοιχτών συνελεύσεων, στη συλλογική νοημοσύνη, στην οριζοντιότητα ως διάθεση αμφισβήτησης των ιεραρχιών, στη λήψη αποφάσεων από όλες-ους αλλά και στη δημιουργία ψηφιακών δομών που λειτουργούν υποστηρικτικά και δεν αντικαθιστούν τις πολιτικές διαδικασίες.

Όσον αφορά στο ζήτημα της ηγεσίας, το κίνημα του δημοτισμού επιλέγει την εκπροσώπηση αλλά σε ένα διαφορετικό πλαίσιο: αυτό που καθιέρωσε το ζαπατίστικο κίνημα- «οδηγούμαι υπακούοντας» και όχι μέσω κάποιου τύπου καθοδήγησης. Επιδίωξη των συνελεύσεων είναι να υπάρχει συναίνεση με αποτελεσματικότητα στις αποφάσεις και η έννοια της δημοκρατίας να μην περιορίζεται εκεί αλλά να πραγματώνεται σε όλες τις κοινωνικές εκφάνσεις, στο σπίτι, την εργασία, στα κοινωνικά αγαθά.

Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στην διαφάνεια ως προς την εκτέλεση των αποφάσεων αλλά και στη θηλυκοποίηση της πολιτικής ως κεντρικό στοιχείο του δημοτικού κινήματος, με έμφαση στην ισότιμη συμμετοχή των φύλων και στις προϋποθέσεις για αυτήν. Την ισότητα δηλαδή στα όργανα λήψης αποφάσεων, την ευαλωτότητα των ανθρώπων και τις μεταξύ τους σχέσεις.

«Το πολιτικό DNA της 15ης Μαΐου επεκτείνεται το 2013-4 σε τομείς όπως η παιδεία και η υγεία με κινητοποιήσεις κόσμου που διαπιστώνει όρια στο κίνημα των πλατειών. Ενδεικτικό είναι ότι οι κάτοικοι της Ισπανίας αντιμετώπισαν την περίοδο εκείνη δραματικά προβλήματα στέγασης, ιδιαίτερα με τις εξώσεις ανθρώπων από το σπίτι τους, των οποίων το χρέος παρέμενε ενεργό. Μπορεί το ζήτημα των εξώσεων να απασχόλησε σε ένα βαθμό και το κοινοβούλιο της Ισπανίας, ωστόσο το πρόβλημα δε λύθηκε, με αποτέλεσμα ένα κομμάτι του κινήματος να λάβει την απόφαση να μπει στους θεσμούς» τόνισε ακόμη ο Α. Κιουπκιολής, εξηγώντας ότι επιλέχθηκαν δύο δρόμοι: ο ένας μέσω της συμμετοχής στους Podemos και ο άλλος στα δημοτικά κινήματα. 

Η επιλογή αυτή «δεν εμφανίστηκε γιατί απλά τα μέλη του ένιωθαν έλξη στις ιδέες του ελευθεριακού δημοτισμού, αλλά από μία ανάγκη που δεν μπορούσε να εκφραστεί αλλιώς, λόγω των φραγμών του κράτους και της αγοράς που επέβαλαν αντιδραστικούς νόμους ποινικοποίησης των κινημάτων και περιορισμού των δικαιωμάτων, την ίδια στιγμή που υπήρχε λαϊκή έκρηξη στους δρόμους» . 

Έτσι, στα τέλη του 2014, δημιουργήθηκαν τέτοιες δημοτικές ομάδες που αποφασίζουν να στηριχθούν από αριστερά κόμματα και τους Podemos με συγκεκριμένους όρους. Ωστόσο στις συνελεύσεις οι τελευταίοι δε συμμετέχουν ως κομματικοί εκπρόσωποι αλλά ως άτομα. 

Η πρωτοβουλία αυτή που έλαβε μέρος στις δημοτικές εκλογές του 2015 οδήγησε στη συγκρότηση ενός συμμετοχικού προγράμματος με αιχμές τις εξώσεις, την παιδεία και γενικότερα τα μέτρα λιτότητας, τα κοινά και μια άλλη οικονομία. Αναπτύχθηκε στις γειτονιές με λαϊκές συνελεύσεις, επιδιώκοντας τη μεγαλύτερη συμμετοχή και την ευρύτερη επεξεργασία των στόχων. Υποστηρίχθηκε από τη συλλογή πολλών υπογραφών, καθιέρωσε ανοιχτές εκλογικές διαδικασίες για την επιλογή των υποψηφίων, έναν κώδικα ηθικής για την καμπάνια καθώς και την άρνηση χρηματοδότησης από εταιρείες και από τράπεζες.

Σε οχτώ μεγάλες πόλεις της Ισπανίας τα κινήματα αυτά γίνονται δημοτική αρχή, είτε ως μειοψηφία με υποστήριξη από αριστερά σχήματα είτε μέσω συμμαχικών διοικήσεων. «Παράδειγμα καλής εξέλιξης αποτελεί η Βαρκελώνη, παρά την όποια διάψευση προσδοκιών αλλά και σχετικής εξάντλησης των ατόμων που συμμετείχαν στο γραφειοκρατικό πλαίσιο, όπου κύριος στόχος ήταν η ανάπτυξη της αλληλέγγυας οικονομίας και του συνεργατισμού. Σε μια πόλη με παράδοση συνεργατικού κινήματος, το 8% των εργαζόμενων συμμετείχε το 2015 σε συνεταιρισμούς και παρήγαγε το 7% του ΑΕΠ της πόλης» .

Αποτέλεσμα της προσπάθειας αυτής ήταν η δημιουργία δομών εκπαίδευσης για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία. Παράλληλα δόθηκαν από τον δήμο 5 εκ. ευρώ ετησίως για τη χρηματοδότηση των συνεταιρισμών και μηχανισμούς υποστήριξης της ανάπτυξής τους. Το αποτέλεσμα ήταν, μέχρι το 2018, να δημιουργηθούν 100 νέα προγράμματα και 100 νέες επιχειρήσεις, με τη συμμετοχή άνω των 1.500 ατόμων στις διαδικασίες εκπαίδευσης. Δημιουργήθηκε ένα νομοθετικό πλαίσιο για τη συνδιαχείριση χώρων του δήμου, που κατέληξε σε παραχώρησή τους σε ομάδες πολιτών για το κοινό όφελος. Τέλος, στο επίκεντρο του κινήματος βρέθηκε η προσπάθεια αναδημοτικοποίησης επιχειρήσεων, με εμβληματικό αγώνα αυτόν της αναδημοτικοποίησης του νερού αλλά και την επιβολή νέων όρων στις συμβάσεις του δήμου με τους ιδιώτες και με κριτήρια φύλου, οικολογίας και εσωτερικής δημοκρατίας.

Σταυρούλα Πουλημένη

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Snowden

Η άνοδος του Ασιατικού Κινηματογράφου