Κατά την διάρκεια της κοινωνικο-οικονομικής κρίσης που βιώνουμε, η πρώτη κατοικία έχει μπει στο στόχαστρο. Όπως είναι γνωστό, μέχρι το 2013 υπήρχε απαγόρευση των πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας αντικειμενικής αξίας έως 180.000 ευρώ. Ωστόσο, νέα δεδομένα εισήχθησαν για το ζήτημα αυτό από τις αρχές του 2014 και για έναν τουλάχιστον χρόνο. Τα ψέματα πλέον τέλειωσαν και το 80% του πληθυσμού που μέχρι τώρα προστατεύονταν από τον νόμο, χάνει το σπίτι του.
Η κατοικία στην ελληνική κοινωνία
Η κατοικία αποτελούσε εδώ και χρόνια ένα σημαντικό κεφάλαιο για τις οικογένειες στην Ελλάδα, γύρω από το οποίο μπορούσαν να στήσουν μια αξιοπρεπή ζωή. Μεταφερόταν με την κληρονομιά από γενιά σε γενιά ή ακόμη χρησιμοποιούνταν για την εξασφάλιση ενός στεγαστικού δανείου. Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην ιδιόκτητη κατοικία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις πολιτικές που ακολουθούν οι τράπεζες και το κράτος. Η χειροτέρευση των συνθηκών διαβίωσης των νοικοκυριών και ο εκτενής δανεισμός των προηγούμενων ετών δημιουργεί μια εκρηκτική κατάσταση.
Από το 2008, τα μη-εξυπηρετούμενα δάνεια αυξήθηκαν, λόγω της αδυναμίας των ανθρώπων να αποπληρώσουν τις δόσεις των στεγαστικών δανείων, κάτι το οποίο καταλήγει στον πλειστηριασμό της ιδιοκτησίας. Όπως δείχνει το διάγραμμα, το μη-εξυπηρετούμενα δάνεια υπολογίζονται πάνω από 320.000, το οποίο αντιστοιχεί στο ποσό των 80 δις. Ευρώ (τα 2/3 του συνολικού ΑΕΠ)[1]. Από αυτά τα 110.000 είναι ‘κόκκινα’ δάνεια, δηλαδή παρουσιάζουν καθυστέρηση εξυπηρέτησης μεγαλύτερη των τριών μηνών.
Νομοθετικό πλαίσιο
Από την αρχή της οικονομικής κρίσης, η πρώτη κατοικία προστατεύεται από τον γνωστό νόμο για τα ‘υπερχρεωμένα νοικοκυριά’ (Ν. 3986/08, 2008). Ο νόμος αυτός ανανεώνονταν έκτοτε και κάθε νέο χρόνο. Ωστόσο, τον τελευταίο χρόνο, υπήρξε μια εκτενής συζήτηση γύρω από την πιθανότητα άρσης της προστασίας της πρώτης κατοικίας από τους πλειστηριασμούς. Έτσι, κάτω από τις πιέσεις της τρόικας, ο νόμος αυτός αντιμετωπίστηκε ως ένας νόμος που πρέπει να ανασταλεί καθώς χτυπά την αγορά ακινήτων και την οικονομία γενικότερα και δεν βοηθάει την έξοδο από την κρίση. Η κοινωνική πόλωση που δημιουργείται είναι τεράστια και εμφανής.
Τον περασμένο Αύγουστο ήταν που ο Αντώνης Σαμαράς είχε σημειώσει πως «η πρώτη κατοικία των κοινωνικά αδύναμων πολιτών και όσων αποδειγμένα λόγω κρίσης δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν τα δάνεια τους θα προστατευτεί απολύτως». Ωστόσο, το νομοσχέδιο που ψηφίστηκε κινείται κατά την αντίθετη κατεύθυνση και εμφανίζεται ως ένα σχέδιο κομμένο και ραμμένο στα συμφέροντα των τραπεζών.
Από 1 Ιανουαρίου απελευθερώθηκαν οι πλειστηριασμοί για όλα τα περιουσιακά στοιχεία καθώς καταργήθηκε το όριο προστασίας για οφειλές μέχρι 200.0000 ευρώ προς τις τράπεζες. Η πρώτη κατοικία συνεχίζει, σύμφωνα με τον νόμο, να προστατεύεται για 1 χρόνο, με αυστηρότερους όμως όρους και προϋποθέσεις οι οποίες συντρέχουν σωρευτικά. Αυτά τα μέτρα αφήνουν εκτεθειμένους όλους τους δανειολήπτες καθώς οι τράπεζες θα μπορούν ανενόχλητες να προβαίνουν σε πλειστηριασμούς περιουσιακών στοιχείων και οι δανειολήπτες θα πρέπει στο δικαστήριο να αποδείξουν πως πρόκειται για την πρώτη κατοικία τους.
Το σχέδιο της κυβέρνησης προκαλεί απογοήτευση, προβληματισμό και οργή. Σημαντικό στοιχείο είναι πως από την διαπραγμάτευση έλειπαν ενώσεις καταναλωτών καθώς και κοινωνικοί, επαγγελματικοί και επιστημονικοί φορείς. Οι εμπνευστές αυτού του σχεδίου φαίνεται να είναι αποκομμένοι από την κοινωνία, καθώς δεν λαμβάνεται καθόλου υπόψη το κόστος αξιοπρεπούς διαβίωσης των νοικοκυριών. Αντίθετα, τα κριτήρια που τέθηκαν δεν είναι σε καμία περίπτωση αντικειμενικά αλλά βασίζονται σε απρόσωπους αριθμούς και μέσους όρους.
Σοκαριστικές οι μαρτυρίες για την αισχροκέρδεια των τραπεζών
Το alterthess μίλησε με τον Πρόεδρο του Συλλόγου Δανειοληπτών και Προστασίας Καταναλωτών Βορείου Ελλάδος τον οποίο καθημερινά επισκέπτονται δεκάδες πολίτες οι οποίοι έχουν εξαπατηθεί από τις τράπεζες και κινδυνεύουν να χάσουν την κατοικία τους.
Όπως μας ανέφερε ο Πρόεδρος του Συλλόγου κ. Περβανάς οι πολίτες είναι ανενημέρωτοι για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους προς τις τράπεζες και εκεί μπαίνει ο ρόλος του Συλλόγου που έχει στόχο να βοηθήσει τους δανειολήπτες που δεν έχουν τη δυνατότητα.
«Τα τελευταία χρόνια ο κόσμος δεν μπορεί να πληρώσει και δεν μπορεί να πληρώσει διότι έμεινε άνεργος, έχει μειωθεί ο μισθός του» αναφέρει ο κ. Περβανάς.
«Νέα φούσκα με θυγατρικές real estate των τραπεζών»
Κατά την άποψη του οι πλειστηριασμοί είχαν σταματήσει «όχι επειδη η κυβέρνηση λυπήθηκε τους δανειολήπτες αλλά γιατί οι τράπεζες ήταν γεμάτες από ακίνητα και δεν είχαν τι να τα κάνουν». Σύμφωνα με το νέο νόμο όμως όπως μας λέει οι τράπεζες είναι υποχρεωμένες μετά από πέντε χρόνια κατοχής των ακινήτων και σε περίπτωση που δεν τα αξιοποιήσουν να τα δηλώσουν στην εφορία. Ο κ. Περβανάς μάλιστα προχωράει ακόμα περισσότερο και κάνει λόγο για θυγατρικές των τραπεζών που δραστηριοποιούνται στο real estate και υποστηρίζει πως funds θα καρπωθούν την υπεραξία των ακινήτων με πλειστηριασμούς που θα γίνουν με πλασματικές αντικειμενικές αξίες. Όπως μας λέει πρόκειται για μια νέα «φούσκα» όπου οι θυγατρικές των real estate θα έχουν ζημιά ενώ τα χαρτοφυλάκια των τραπεζών θα φανούν με δισεκατομμύρια ευρώ τα οποία στην πραγματικότητα δεν υφίστανται καθώς οι αντικειμενικές αξίες των ακινήτων σήμερα δεν ανταποκρίνονται στην πραγματική τους αξία, αλλά αντίθετα στην πραγματικότητα υπάρχει υποτίμηση των ακινήτων.
Σκάνδαλο: Παράνομοι τόκοι από τις τράπεζες
Την ίδια στιγμή τη σκανδαλώδη τακτική των τραπεζών να χρεώνουν στους πολίτες παράνομους τόκους αποκαλύπτει ο κ. Περβανάς στο alterthess.
«Οι τράπεζες με στοιχεία που έχουμε στα χέρια μας εξαπατούν τους δανειολήπτες και συνεχίζουν να το κάνουν» υπογραμμίζει.
Όπως μας αναλύει, συνταξιούχος, στέλεχος τράπεζας που βοηθάει καθημερινά τους ανθρώπους που προσφεύγουν στο Σύλλογο, οι τράπεζες τοκίζουν παράνομα τα δάνεια για έτος 360 ημερών αντί 365 την ώρα που τοκίζουν τις καταθέσεις με 360 ημέρες προκειμένου να μειώσουν το επιτόκιο που αναλογεί στους καταθέτες. Συγκεκριμένα ο υπολογισμός του τόκου βγαίνει από τον πολλαπλασιασμό του κεφαλαίου επί το επιτόκιο επί τις ημέρες, δια τις ημέρες του έτους. Αυτό σημαίνει πως η μείωση του παρονομαστή του κλάσματος από 365 σε 360 ημέρες αυξάνει το ποσό του αποτελέσματος δηλαδή του τόκου που καλούνται να πληρώσουν οι δανειολήπτες.
«Πρόκειται για απάτη. Άφησαν τις τράπεζες ανεξέλεγκτες. Πρόκειται για αισχροκέρδεια και τοκογλυφία» υποστηρίζει ο πρώην τραπεζικός και προσθέτει πως αντιτίθεται με αποφάσεις του Αρείου Πάγου, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Τράπεζας της Ελλάδας η οποία ζητά να αναγράφεται αναλυτικά ο τρόπος υπολογισμού του τόκου.
Μάλιστα ο Σύλλογος ετοιμάζει προσφυγές στα δικαστήρια καθώς όπως επισημαίνει μέχρι σήμερα οι δανειολήπτες δεν γνώριζαν την απάτη και δεν προσέφευγαν στα δικαστήρια.
Ο κ. Περβανάς καλεί τους πολίτες να «μην φοβηθούν καθόλου ούτε τους πλειστηριασμούς, ούτε τις αερολογίες των μνημονιακών ΜΜΕ». «Να έρθουν σε εμάς, να φέρουν τις συμβάσεις ώστε να βρούμε τους άκυρους ληστρικούς όρους, τα άκυρα επιτόκια και να προσφύγουν στη δικαιοσύνη» τονίζει και καταλήγει «Κανείς ακάλυπτος στη κρίση».
Η περίπτωση του 46χρονου Βασίλη που απειλείται με πλειστηριασμό
Κατά την επίσκεψή μας στα γραφεία του Συλλόγου συναντήσαμε τον Β. Τ, ελεύθερο επαγγελματία που μετά από χρόνια δουλειάς και ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα υγείας το οποίο του άφησε μεγάλο ποσοστό αναπηρίας κινδυνεύει να χάσει το ακίνητό του από πλειστηριασμό και για αυτό το λόγο προσφεύγει στα δικαστήρια.
Ο 46χρονος Βασίλης ενώ είχε πάρει δάνειο για την ανάπτυξη της επιχείρησης ρούχων που διέθετε έπαθε πολύ σοβαρό έμφραγμα το 2009 και η ζωή του σώθηκε τη τελευταία στιγμή. Παρότι το ασφαλιστήριο ζωής που διέθετε προέβλεπε, όπως μας λέει, την πλήρη αποπληρωμή του δανείου, μετά από δύο αντικρουόμενους όρους του συμβολαίου η ασφαλιστική εταιρεία αποζημίωσε την τράπεζα μόνο για το 50% του δανείου, γεγονός για το οποίο ο Βασίλης έχει προσφύγει στη δικαιοσύνη προκειμένου να καταγγείλει τα «μικρά γράμματα» του συμβολαίου. Όμως την ίδια στιγμή η τράπεζα έχει εκδώσει διαταγή πληρωμής για το υπόλοιπο ποσό του δανείου και ζητά την κατάσχεση του ακινήτου. Ο Βασίλης θα προσφύγει στα δικαστήρια ζητώντας την ακύρωση του πλειστηριασμού καθώς ανακάλυψε πως η σύμβαση που είχε συνάψει με την τράπεζα περιέχει παράνομο υπολογισμό του τόκου.
Η μαρτυρία του σοκάρει
«Μου κόπηκαν τα πόδια μετά το έμφραγμα. Έπαιρνα αντικαταθλιπτικά χάπια για 6 μήνες. Η πίεση είναι αφόρητη» μας λέει και προσθέτει: «Τους έχω κοινοποιήσει όλα τα χαρτιά για την κατάσταση της υγείας μου. Οι εισπρακτικές εταιρείες τηλεφωνούν 10 φορές την ημέρα. Έπαθα δύο φορές έμφραγμα στην ηλικία των 40 και των 41. Δεν χαμπαριάζουν τίποτα παρότι γνωρίζουν πως έχουν άκυρες συμβάσεις. Ήταν σαν να με στέλνανε για ανακοπή. Έλεγα να πάθω μια ακόμη ανακοπή να τελειώνουμε».
«Έψαχνα πιστόλι» λέει ο Βασίλης. «Ειδικά όταν με την αλλαγή του νόμου και την αρμοδιότητα στα ΚΕΠΑ τεχνηέντως και παρά τις προϋποθέσεις του νόμου για την ασθένειά μου, μου κατέβασαν το ποσοστό αναπηρίας από 67% σε 50% και μου έκοψαν τη διάθεση των φαρμάκων. Μετά από λίγο αρνήθηκαν να μου σφραγίσουν και το βιβλιάριο λέγοντας μου πως δεν δικαιούμαι με ποσοστό αναπηρίας 50%» υπογραμμίζει.
Η περίπτωση του Βασίλη δεν είναι “μεμονωμένο περιστατικό” αλλά ένα παράδειγμα της κατάστασης που βιώνουν χιλιάδες πολίτες στη χώρα, την ώρα που οι τράπεζες συνεχίζουν ανενόχλητες την ανεξέλεγκτη δράση τους.
Τι σημαίνουν όλα αυτά;
Το ζήτημα της κατοικίας είναι κεντρικό κατά την περίοδο που διανύουμε καθώς προωθείται το ενδεχόμενο να δημιουργηθεί μια εντελώς διαφορετική κατάσταση, με την συγκέντρωση της μικρής ιδιοκτησίας στα χέρια λίγων όπως μεγάλα ξένα funds, όμιλοι επιχειρήσεων και μεγαλοϊδιοκτήτες. Πρόκειται για μια ακραία διαδικασία φτωχοποίησης του πληθυσμού και συσσώρευσης δια της υφαρπαγής. Αυτή η συσσώρευση πλούτου δεν αφορά κάτι αόριστο αλλά κάτι πολύ συγκεκριμένο, τον χώρο μας, τον χώρο της πόλης όπου ζούμε. Οι πολιτικές ανάγκες της κυρίαρχης τάξης επιδιώκουν λοιπόν όχι μόνο της ασταμάτητη κερδοσκοπία πάνω στον χώρο αλλά ταυτόχρονα και πολεοδομικούς και αστικούς μετασχηματισμούς ακόμα και σε ολόκληρες πόλεις και περιοχές σύμφωνα με τα συμφέροντα των κυρίαρχων.
[1] Τριανταφυλλόπουλος και Κανδύλας, 2010, Η συμπεριφορά των αγοραστών κατοικίας κατά την περίοδο 2004-2007, Αειχώρος, 138, 94-117
Σε επόμενο κείμενο, θα εξεταστεί η κατάσταση που δημιουργεί η διαρκής φτωχοποίηση του πληθυσμού και η δημιουργία ενός ολοένα και μεγαλύτερου περιθωριοποιημένου πληθυσμού που ζει σε μια κατάσταση διαρκούς επισφάλειας για την ζωή και την αξιοπρέπεια του. Βέβαια, μέσα εκεί είναι που εμφανίζονται αντιστάσεις και δημιουργούνται συλλογικά αιτήματα γα αξιοπρέπεια, κάτι το οποίο θα εξεταστεί σε επόμενα κείμενα του αφιερώματος.
Τα στοιχεία του αφιερώματος βασίζονται στις μεταπτυχιακές διατριβές και στην έρευνα που έγινε το καλοκαίρι του 2013 απο τις αρχιτεκτόνισσες Μαρία Καραγιάννη και Ματίνα Καψάλη ενω η επιπλέον επιτόπια έρευνα, το ρεπορτάζ και η επιμέλεια είναι των δημοσιογράφων του alterthess Σταυρούλας Πουλημένης και Κατερίνας Μπακιρτζή.