Η Θεσσαλονίκη χωρίζεται από μία νοητή γραμμή. Αν περάσεις τον σιδηροδρομικό σταθμό τα λαμπερά φώτα του κέντρου της πόλης σβήνουν και ένας διαφορετικός κόσμος ξεδιπλώνεται μπροστά σου, οι φτωχογειτονιές της Δυτικής Θεσσαλονίκης.
Έχουν περάσει ήδη δύο εβδομάδες μετά τον θάνατο της 13χρονης Σάρας, της Σέρβας μαθήτριας που ζούσε χωρίς ρεύμα στην Ξηροκρήνη. Μιας γειτονιάς «φάντασμα» τόσο κοντά στο κέντρο μα τόσο μακριά από την προσοχή των ΜΜΕ που μόλις πριν ένα μήνα ανακάλυψαν την ύπαρξη φτωχών ανθρώπων που ζουν χωρίς ρεύμα με δεκάδες ακόμη προβλήματα να βαραίνουν τις ζωές τους. Πολλοί από τους κατοίκους της Ξηροκρήνης είναι μετανάστες που ζουν χρόνια στην Θεσσαλονίκη και προσπαθούν να επιβιώσουν στην πόλη αυτή χωρίς να αποκαλύπτουν εύκολα το προσωπικό τους δράμα βιώνοντας με αυτόν τον τρόπο την αξιοπρέπεια αλλά τις περισσότερες φορές τον φόβο.
«Την Σάρα την βλέπαμε χαρούμενη να παίζει μπάλα λίγο πιο κάτω. Κανείς δεν είχε αντιληφθεί τι συνέβαινε στο σπίτι της» λέει ο Βασίλης μαθητής Λυκείου που κατάγεται από την Αλβανία . «Όπως και πολλοί άλλοι άνθρωποι της γειτονιάς δεν αναφέρονται στα προβλήματά τους, άλλοι ντρέπονται και πολλοί φοβούνται γιατί είναι μετανάστες χωρίς χαρτιά» προσθέτει
Τόσο ο Βασίλης όπως και όλοι οι μαθητές του Γυμνασίου και του Λυκείου συμμετείχαν στις πορείες διαμαρτυρίες που έγιναν μετά το θάνατο της Σάρα ενώ το ερώτημα πως γίνεται να πεθαίνουν άνθρωποι το 2013 από μαγκάλι συνεχίζει για αυτούς να παραμένει αναπάντητο από τους ιθύνοντες.
«Ως μαθητές Λυκείου έπρεπε να κάνουμε κάτι για να δείξουμε ότι υπάρχουμε. Έχουμε αγανακτήσει με αυτά που βιώνουμε. Στο σχολείο επικρατεί θλίψη και στεναχώρια. Σαν την Σάρα υπάρχουν πολλοί μαθητές που και οι δύο γονείς τους είναι άνεργοι και άλλοι που έχουν υποστεί τέτοια μείωση μισθών που αδυνατούν να πληρώσουν το ρεύμα .Πολλές είναι οι οικογένειες που πηγαίνουν στα συσσίτια του Αγ. Νικολάου για να πάρουν φαγητό. Το προηγούμενο διάστημα το σχολείο έδινε ένα μικρό κολατσιό στα παιδιά γιατί δεν είχαν λεφτά να αγοράσουν ούτε μία τυρόπιτα» συνεχίζει ο Βασίλης ενώ η Λυδία 17 χρονών από την Ρωσία συμπληρώνει «Αυτοί που μας κυβερνούν καταφέρνουν και κοιμούνται με ήσυχη την συνείδησή τους. Δεν νομίζω ότι τους ενδιαφέρει το πόσο δύσκολα ζούμε. Έτσι και αλλιώς αυτοί ζουν μέσα στην χλίδα»
«Τα κανάλια ενδιαφέρθηκαν για το ζήτημα αυτό μόνο για μερικές μέρες. Αν δεν έχεις ρεύμα δεν έχεις τίποτα, δεν μπορείς να φας, να ζεσταθείς να κάνεις ένα μπάνιο. Ο χειρότερος πόλεμος είναι η πείνα. Να το ξέρετε αυτό» λέει ο Νίκος 19 χρονών από την Γεωργία.
Οι μαθητές του Λυκείου δεν άφησαν προφανώς ασχολίαστο το γεγονός ότι η πολιτεία αδιαφόρησε ακόμη και για τα έξοδα μεταφοράς της σωρού της. «Αυτή η χώρα αντί να βοηθάει τους ξένους, τους απωθεί, τους αναγκάζει να δουλεύουν μαύρα ή τους κάνει κλέφτες» καταλήγει ο Νίκος.
«Η Σάρα δεν ήταν η μόνη μαθήτρια που αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα. Πέρυσι είχαμε περίπτωση παιδιού που φέτος πήρε μεταγραφή σε άλλο σχολείο. Το πρόβλημα το είχε αντιληφθεί μία καθηγήτρια που μας ενημέρωσε και την βοηθήσαμε δίνοντας στην οικογένεια ρούχα και φαγητό» τονίζει η Αρχοντούλα Ανέστη, διευθύντρια του 12ου Γυμνασίου όπου φοιτούσε η Σάρα, μιλώντας για τον αντίκτυπο των οικονομικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι οικογένειες των μαθητών στην σχολική ζωή.
«Το 40% των μαθητών μας είναι παιδιά μεταναστών πολλά από τα οποία γεννήθηκαν στην Ελλάδα και γνωρίζουν πολύ καλά την ελληνική γλώσσα. Εδώ και δύο χρόνια φροντίζουμε να μάθουμε για το ποια παιδιά αντιμετωπίζουν πρόβλημα στο να φέρνουν κολατσό. Στην αρχή είχαμε κάποια βοήθεια μέσω ενός προγράμματος του Δήμου, στη συνέχεια τους δίναμε τυρόπιτες μέσω χρημάτων που συγκέντρωνε το σχολείο. Πολλά από τα παιδιά ντρέπονται να πουν ότι δεν σιτίζονται σωστά. Τα αντιλαμβανόμασταν όταν τα βλέπαμε να ζαλίζονται και τους ρωτούσαμε αν έχουν φάει κάτι» συνεχίζει η κ. Ανέστη και προσθέτει «Το πρόβλημα είναι πιο έντονο στους μετανάστες, πολλές οικογένειες είναι μονογονεϊκές και εργάζονται περιστασιακά»
Εμφανή είναι τα προβλήματα επιβίωσης και στον παιδικό σταθμό της γειτονιάς. Στην αρχή των εγγραφών από τα 700 παιδιά σε δέκα παιδικούς σταθμούς έχουν πάρει απαλλαγή από τα τροφεία 100 οικογένειες λέει η πρόεδρος του Δ.Σ της ΟΒΡΕΠΟΜ του Δήμου Θεσσαλονίκης Κυβέλη Ρουμελιώτου. Το πρόβλημα όμως δεν εξαντλείται στα τροφεία καθώς πολλές είναι οι οικογένειες που ζουν χωρίς ρεύμα.
Σύμφωνα με την ίδια, μέσα από τις αιτήσεις που έγιναν σε κοινωνικούς λειτουργούς των παιδικών σταθμών εντοπίστηκαν είκοσι νοικοκυριά στην Ξηροκρήνη που ζουν χωρίς ρεύμα. Η πραγματική εικόνα, όπως ομολογεί και η ίδια είναι ακόμη πιο τραγική, το πρόβλημα είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που αποκαλύπτουν τα στοιχεία αυτά, καθώς πολλές είναι οι οικογένειες που δεν απευθύνονται σε κοινωνικές υπηρεσίες. Ειδικά οι μετανάστες που δεν καταγράφονται πουθενά και ζούνε ως «αόρατοι» στην περιοχή αυτή φοβούνται να πουν οπουδήποτε το πρόβλημά, είτε αυτό είναι έλλειψη χρημάτων είτε διακοπή ρεύματος.
Επιπλέον όπως τονίζει «ο κάθε άνθρωπος ακόμη και στην πείνα του θέλει να νοιώθει αξιοπρεπής». Σχετικά με τα προβλήματα που γίνονται αντιληπτά στους παιδικούς σταθμούς η ίδια δηλώνει ότι ήδη έχουν εμφανιστεί ψυχοκοινωνικά προβλήματα στις οικογένειες λόγω της αφόρητης πίεσης που ασκεί η ανέχεια.
Να σημειωθεί ότι σύμφωνα με πληροφορίες γονείς πιέζουν τους Δήμους να μείνουν ανοιχτοί οι παιδικοί σταθμοί προκειμένου να λειτουργήσουν ως χώροι θέρμανσης για τα παιδιά οι οικογένειες των οποίων δεν έχουν να πληρώσουν ούτε για πετρέλαιο, ούτε για αέριο.
Στην τάξη της η Σάρα έχει ακόμη την δική της γωνιά και γι αυτό έχουν φροντίσει οι συμμαθητές της που βιώνουν με αυτό τον τρόπο το πένθος. Η θέση αυτή θα βρίσκεται πάντα εκεί για να θυμίζει σε όλους μας ότι στην χώρα του «πρωτογενούς πλεονάσματος» και των κυβερνητικών “success story” οι άνθρωποι χάνουν την ζωή τους από ένα μαγκάλι…
Εξετάζοντας την ελληνική κρίση ως μια κοινωνική και όχι μόνο οικονομική κρίση
Το πρώτο τμήμα του αφιερώματος στην κρίση της κατοικίας και στην φτώχεια, επικεντρώνεται στην εξέταση των κεντρικών χαρακτηριστικών του παρόντος κοινωνικού, πολιτικού και οικονομικού πλαισίου με σκοπό να τοποθετήσει την συζήτηση γύρω από την ελληνική κρίση σε ένα διαφορετικό πλαίσιο. Σύμφωνα με αυτό, δεν πρόκειται απλά για μια οικονομική ή χρηματοπιστωτική κρίση αλλά μία κοινωνική κρίση που επηρεάζει πολυδιάστατα τις ζωές όλο και μεγαλύτερου τμήματος της κοινωνίας.
Ποιές είναι οι ιδιαιτερότητες της ‘ελληνικής κρίσης’;
Οι αιτίες και τα χαρακτηριστικά της οικονομικής κρίσης του 2008 εμφανίζονται εξαιρετικά διαφορετικά ανάμεσα στις διάφορες χώρες. Οι ρίζες της ελληνικής ύφεσης δεν βρίσκονται στην αγορά ακινήτων, όπως στην περίπτωση άλλων χωρών, όπως οι ΗΠΑ. Αντιθέτως, η κατοικία είναι κυρίως θύμα, παρά αιτία της οικονομικής κρίσης. Η ελληνική κρίση εκφράστηκε αρχικά με μια μεγάλη αύξηση του δημοσίου χρέους και του ελλείμματος. Σύμφωνα με στοιχεία, από το 2008, το δημόσιο χρέος αυξάνεται και η Eurostat (2013) υπογραμμίζει πως το 2010 έφτασε το 170% του ΑΕΠ. Το 2010, η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε την είσοδο της χώρας στον ‘μηχανισμό στήριξης’ του ΔΝΤ και έκτοτε, συνεχή πακέτα στήριξης εφαρμόζονται. Τα κεντρικά χαρακτηριστικά των Προγραμμάτων Οικονομικής Προσαρμογής είναι δύο: ο νεοφιλελεύθερος χαρακτήρας τους και η υιοθέτηση του ‘δόγματος του σοκ’. Συνοπτικά, η ‘ελληνική κρίση’ αναδύθηκε ως ένας συνδυασμός ενδογενών διαρθρωτικών προβλημάτων της χώρας και εξωγενών προβλημάτων που σχετίζονταν με το ευρύτερο πλαίσιο λειτουργίας της Ευρωζώνης.
Η κοινωνική κρίση και οι συνέπειες της στην καθημερινή ζωή
Οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης είναι εμφανείς σε κάθε οικονομική, πολιτική και κοινωνική πλευρά. Δραματική αύξηση της ανεργίας, μειώσεις μισθών, αρνητικός ρυθμός ανάπτυξης και ακόμη μεγαλύτερος κυβερνητικός δανεισμός χαρακτηρίζουν τα χρόνια της κρίσης. Η ελληνική, ωστόσο, κρίση επεκτείνεται πέρα από τα όρια μιας οικονομικής κρίσης. Πρόκειται για μια κατάσταση ‘έκτακτης ανάγκης’ που παράγει εξαιρέσεις και επηρεάζει τις ζωές ευρύτατων τμημάτων της κοινωνίας. Η κρίση γίνεται κοινωνική και παίρνει διάφορες εκφάνσεις, όπως ακραίος εθνικισμός που μετατρέπεται σε κοινωνικό ρατσισμό, κρατική καταστολή, αναστολή οικονομικών, εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων και χωρίς όρια εκμετάλλευση και ιδιωτικοποίηση της γης και των φυσικών πόρων. Η κατάσταση που δημιουργείται εν μέσω κρίσης έχει ως κεντρικό χαρακτηριστικό αυτό που η Τζούντιθ Μπάτλερ1 ονομάζει επισφάλεια (precarity). Σε ποικίλα αλληλένδετα επίπεδα, όπως η ‘διαχείριση του δημόσιου χώρου, της μισθωτής και άμισθης εργασίας, της ιθαγένειας, της ιδιότητας του πολίτη, της εθνικής ασφάλειας’2 κ.α, η επισφάλεια αναδύεται ως καθοριστική μορφή συγκρότησης της κοινωνίας και των υποκειμένων.
Όπως δείχνει τα παραπάνω γραφήματα, η ανεργία συνεχώς αυξάνεται. Παρόλο που τα αριθμητικά στοιχεία φανερώνουν μια άνοδο των απασχολούμενων κατά τους πρώτους μήνες του 2013, θα πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη τα ‘προγράμματα κοινωφελούς εργασίας’, τα οποία από το 2013 έχουν μπει στο λεξιλόγια κάθε άνεργου. Κοινός τους παρανομαστής είναι η μετατροπή των εργαζομένων σε ‘ωφελούμενους άνεργους’ απογυμνωμένους από τα εργασιακά τους δικαιώματα και σε μια ακραία μορφή επισφαλιοποίησης της εργασίας.
Έτσι, αναλύοντας τα αριθμητικά δεδομένα, το 2010, η ανεργία ήταν 12.5%. Ακολουθώντας συνεχώς ανοδικούς ρυθμούς, το πρώτο τρίμηνο του 2012 η ανεργία ανέρχεται στο 22.6% ενώ το πρώτο τρίμηνο του 2013 ανέρχεται στα 27.4% (ΕΛ.ΣΤΑΤ.). Επιπλέον, η ανεργία επηρεάζει κυρίων τους νέους (από 15 έως 24 ετών φτάνει 56.4% και από 25 έως 34 φτάνει 34.4%) και τις γυναίκες περισσότερο από τους άντρες (22.9% είναι άντρες και 30.1% γυναίκες) (ΕΛ.ΣΤΑΤ.).
Η στεγαστική επισφάλεια και η κρίση κατοικίας
Κατά την διάρκεια των τελευταίων ετών, οι ελληνικές πόλεις, και κατά κύριο λόγο η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη, έχουν μετατραπεί στο κεντρικό σκηνικό έκφρασης της αστικής κρίσης, με την κρίση κατοικίας να αποτελεί έναν από τους πιο κεντρικούς τομείς. Πράγματι, νέες μορφές καταπάτησης του δικαιώματος σε αξιοπρεπή και ασφαλή κατοικία έχουν εμφανιστεί και παίρνουν διάφορες μορφές, όπως μεγάλη πυκνότητα κατοίκησης, υποβάθμιση των συνθηκών και της ποιότητας κατοικίας, εξώσεις και τώρα οι επικείμενοι πλειστηριασμοί. Αξίζει να σημειωθεί πως παρά το γεγονός ότι κρίσεις κατοικίας έχουν υπάρξει ξανά στην ιστορία της χώρας (π.χ. μετά τον εμφύλιο) η σημερινή ενέχει μία σημαντική αντίφαση. Αυτή έγκειται στον ολοένα και αυξανόμενο αριθμό άδειων σπιτιών και κτιρίων που υπάρχουν στις πόλεις, ενώ ένας επίσης αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων έρχεται αντιμέτωπος με την στέρηση του δικαιώματός του στην κατοικία.
Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. σχετικά με το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης το 2011, 21.4% του πληθυσμού ζει στο όριο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, συγκριτικά με το 19.7% το 20093. Αυτά τα νούμερα εκτινάσσονται μέσα στο 2012 αγγίζοντας το 23.1% και φέρνοντας την χώρα στην πρώτη θέση σε επίπεδα φτώχειας στην Ευρωζώνη. Εδώ είναι κρίσιμο να σημειωθεί πως ο κίνδυνος φτώχειας δεν επηρεάζει μόνο τα φτωχά νοικοκυριά αλλά και τα μη-φτωχά.
Παρά την αυξανόμενη ανεργία και το αυξανόμενο ποσοστό των νοικοκυριών σε κίνδυνο φτώχειας, τα έξοδα των νοικοκυριών σε σχέση με την κατοικία αυξήθηκαν κατά 9.3% μεταξύ 2010-11 και κατά 11.7% μεταξύ 2011-12. Σύμφωνα με την EU-SILK, το 2010 18.1% του συνολικού πληθυσμού ξόδεψε 40% ή περισσότερο από το εισόδημά του για έξοδα σπιτιού. Επίσης, τα έξοδα των νοικοκυριών για ανάγκες του σπιτιού (12.6%), όπως στεγαστικό δάνειο, ενοίκιο, επισκευές, συντήρηση, ηλεκτρισμός, νερό κλπ. είναι ακόμη μέσα στις τρεις προτεραιότητες των ελληνικών νοικοκυριών, μαζί με το φαγητό (19.5%) και τις μεταφορές (13.2%). Ένα στοιχείο εξαιρετικά σημαντικό σχετικά με την κρίση κατοικίας είναι πως ο πληθυσμός που αντιμετωπίζει καθυστερούμενες πληρωμές σε δάνεια ή ενοίκιο αυξήθηκε από 8.1% το 2009 σε 32.2% το 2011.
Όλα αυτά κάνουν πολυδιάστατο το θέμα, αφού απλά η εύρεση χώρου για την στέγαση όσων αντιμετωπίζουν τέτοιες δυσκολίες δεν μπορεί να αποτελέσει επαρκή απάντηση στο πρόβλημα.
——————————————————————————————-
1 Μπατλερ Τζουντιθ, Ευάλωτη Ζωή: οι δυνάμεις του πένθους και της βίας, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης και Κώστας Αθανασίου, εισαγωγή Αθηνά Αθανασίου, Αθήνα: νήσος 2009 [2006]
2 Αθανασίου Α. 2012 Η κρίση ως «κατάσταση έκτακτης ανάγκης» Κριτικές και αντιστάσεις
3 http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE
Διαβάστε περισσότερα στο αφιέρωμα που θα συνεχίσει αύριο και θα ανανεώνεται κάθε Σάββατο και Κυριακή.
Τα στοιχεία του αφιερώματος βασίζονται στις μεταπτυχιακές διατριβές και στην έρευνα που έγινε το καλοκαίρι του 2013 απο τις αρχιτεκτόνισσες Μαρία Καραγιάννη και Ματίνα Καψάλη ενω η επιπλέον επιτόπια έρευνα, το ρεπορτάζ και η επιμέλεια είναι των δημοσιογράφων του alterthess Σταυρούλας Πουλημένης και Κατερίνας Μπακιρτζή.