Στη Θεσσαλονίκη παρουσιάζεται την Παρασκευή 4 Ιουλίου το αριστούργημα του Σοφοκλή «Φιλοκτήτης» στο πλαίσιο περιορισμένου αριθμού παραστάσεων ανά την Ελλάδα.
Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός στον ομώνυμο ρόλο, ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης που ενσαρκώνει τον Οδυσσέα και ο Αιμίλιος Χειλάκης που ερμηνεύει τον Νεοπτόλεμο δίνουν ραντεβού με το φιλοθεάμον κοινό της πόλης στο θέατρο Δάσους.
Λίγες ώρες πριν την άφιξη του στην πόλη μας, ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης μίλησε στο alterthess.gr. Το σοφόκλειο έργο στάθηκε η αφορμή για μία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συζήτηση γύρω από την πολιτική, την εξουσία, την κοινωνία, τον άνθρωπο και το θέατρο.
Συνέντευξη στην Ευγενία Χατζηγεωργίου
Υπόθεση
Βρισκόμαστε στον δέκατο χρόνο του Τρωικού πολέμου. Σύμφωνα με τον χρησμό του Τρώα μάντη Έλενου, χωρίς το μυστικό τόξο του Ηρακλή που το έχει χαρίσει στον Φιλοκτήτη, η Τροία δεν πέφτει. Ο Φιλοκτήτης, όμως, εγκαταλελειμμένος εδώ και 10 χρόνια από τους συντρόφους του στο νησί της Λήμνου με μία χαίνουσα πληγή, είναι ιδιαίτερα οργισμένος, πληγωμένος και θυμωμένος και δεν σκοπεύει με τίποτα να επιστρέψει στην Τροία. Έτσι, ο Οδυσσέας βάζει μπροστά το μυαλό του και τον κοινό σκοπό, και καταφέρνει να πείσει τον Νεοπτόλεμο να παριστάνει στον Φιλοκτήτη ότι είναι πολύ τσακωμένος και ο ίδιος με τους Ατρείδες και τον Οδυσσέα γιατί τα όπλα του πατέρα του νεκρού τα δώσανε στον Οδυσσέα. Ωστόσο, κάποια στιγμή ο Νεοπτόλεμος το μετανιώνει και αποκαλύπτει το ψέμα στον Φιλοκτήτη. Τελικά το θέμα λύνει ο Ηρακλής, ο οποίος παρεμβαίνει την τελευταία στιγμή ως από μηχανής θεός αλλά κυρίως ως ο στενότατος φίλος του Φιλοκτήτη και τον πείθει.
Ο «Φιλοκτήτης» δεν είναι ένα έργο που ανεβαίνει συχνά, σε αντίθεση με άλλα έργα του Σοφοκλή.
Όντως, δεν είναι από τα έργα που ανεβαίνουνε πολύ συχνά. Είναι από τα πιο σπάνια παιζόμενα έργα.
Για ποιο λόγο θεωρείται πως συμβαίνει αυτό;
Νομίζω πως δύο είναι οι λόγοι. Ο ένας λόγος είναι ότι ο ίδιος ο μύθος δεν είναι τόσο διαδεδομένος και δημοφιλής, όπως είναι ο Θηβαϊκός κύκλος και ο κύκλος των Ατρειδών. Η ιστορία γύρω από τον Φιλοκτήτη είναι λιγότερο γνωστή. Ενώ είναι ένα πολύ κυρίαρχο πρόσωπο, σε σχέση με κάποια άλλα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, είναι κάπως πιο περιφερειακό. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι νομίζω ότι δεν έχει κάποια υλικά που κάνουνε κάποιες τραγωδίες πολύ δημοφιλείς. Στον Φιλοκτήτη δεν πεθαίνει κανείς, δε γίνεται καμία αιμομιξία, δε γίνεται κανένας σκοτωμός. Τελειώνει μάλλον με… happy end. Νομίζω αυτοί είναι οι δύο λόγοι. Αλλά θα γνωρίζετε ότι είναι ένα πολύ σπουδαίο έργο. Μία πάρα πολύ ενδιαφέρουσα σύγκρουση ανάμεσα σε δύο κόσμους: τον κόσμο κάποιων αξιών συγκεκριμένων, ηθικών και ατομικών – από τη μια μεριά του Φιλοκτήτη και από την άλλη μεριά η αξία της κοινής ωφέλειας, έστω κι αν αυτή επιτυγχάνεται με δόλιο τρόπο, αυτή του Οδυσσέα. Πρόκειται για μία σύγκρουση πολύ ισχυρών ιδεών, δύο ιδεών που ισχύουν μέχρι και τις μέρες μας χωρίς καμιά να καταφέρει να επικρατήσει της άλλης.
Η αναγωγή αυτού του στοιχείου που μου περιγράφετε, αυτής της σύγκρουσης των δύο διαφορετικών κόσμων, στο σήμερα, πόσο επίκαιρη είναι;
Η δουλειά του θεάτρου δεν είναι να είναι επίκαιρο, αυτό είναι δουλειά της εφημερίδας, του μανιφέστου ή της επιθεώρησης. Η δουλειά του είναι, όπως όλης της τέχνης, να είναι διαχρονικό. Μ’ αυτήν την έννοια το σπουδαίο θέατρο είναι εκ των πραγμάτων επίκαιρο γιατί τα θέματα που πραγματεύεται είναι πάλι επίκαιρα γιατί είναι διαχρονικά. Το ηθικό ερώτημα «προς τα που πρέπει να στραφούμε, δηλαδή προς έναν δρόμο της χρησιμότητας και της κοινής ωφέλειας ανεξαρτήτως πιθανόν θυμάτων κατά τη διαδρομή ή να μείνουμε προσκολλημένοι σε συγκεκριμένους τρόπους, σε συγκεκριμένα συμβάντα ενώ η πραγματικότητα γύρω μας αλλάζει» είναι ένα θέμα το οποίο δεν έχει μέχρι τις μέρες μας επιλυθεί. Είναι σαν το ερώτημα «αξίζει να χάσει τη ζωή του ένα παιδί για να σωθούνε χιλιάδες, εκατομμύρια άλλα παιδιά;». Σε ένα επίπεδο μίας γρήγορης απάντησης πιθανόν θα απαντούσατε «ναι». Αλλά μήπως όχι;
Yπό ποιες συνθήκες, δηλαδή, ένας κοινός σκοπός μπορεί να υπερβεί την ατομικότητα…
Ακριβώς. Αυτό είναι λοιπόν το ερώτημα… Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι από την πλευρά του Οδυσσέα δεν έχουμε να κάνουμε με έναν αρνητικό ήρωα, με την έννοια ότι δεν έχουμε να κάνουμε με κάποιον ο οποίος ό,τι σχεδιάζει και όποιο τέχνασμα εφευρίσκει, το κάνει για να πετύχει κάποιον δικό του προσωπικό του σκοπό. Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά με τον δόλιο όπως τον καταλαβαίνουμε στις μέρες μας.
Στην παράσταση υποδύεστε τον ρόλο του Οδυσσέα, έναν ήρωα κατά κάποιο τρόπο παρεξηγημένο, όπως τον περιγράφετε…
Δεν νομίζω ότι είναι και ακριβώς παρεξηγημένος. Με την έννοια ότι ο Οδυσσέας είναι μία αρχετυπική μορφή -κυρίως λόγω της Οδύσσειας, αλλά και λόγω της Ιλιάδας- για τον ελληνισμό μέσα στους αιώνες. Δηλαδή ο μέσος Έλληνας σαν ιδιοσυγκρασία πιο πολύ γνωρίζει και πιο πολύ ταυτίζεται με τον πολυμήχανο Οδυσσέα που παλεύει μέσα από αντίξοες συνθήκες και βρίσκει πάντα τη λύση να μπορέσει να επιβιώσει, να μπορέσει να πετύχει το σκοπό του. Αυτό που τον δικαιώνει στα δικά μου μάτια είναι ότι ο κοινός σκοπός δεν περιέχει μία δική του προσωπική ωφέλεια, περιέχει το κοινό καλό. Από εκεί και πέρα, δεν παύουνε οι τρόποι που χρησιμοποιεί, ακόμη και το τέχνασμα του Δούρειου Ίππου -που δεν αναφέρεται βέβαια στη δική μας τραγωδία, αλλά τον ξέρουμε από τη μυθολογία από τον Όμηρο-, ακόμη και αυτό το τέχνασμα είναι ένα τέχνασμα το οποίο στις σημερινές συνθήκες πολέμου δεν θα γινόταν δεκτό, γιατί βασίζεται σε μία μεγάλη απάτη.
Η άσκηση εξουσίας για την κοινή ωφέλεια εμπεριέχει κατά τη γνώμη σας αναγκαστικά δύσκολες αποφάσεις;
Ακριβώς αυτό νομίζω ότι συμβαίνει. Ακριβώς εκεί είναι και το σημείο στο οποίο κανείς είναι πολύ δύσκολο να τοποθετηθεί οριστικά και αμετάκλητα πάνω σε αυτή τη θεματική. Η άσκηση εξουσίας, η διαχείριση κρίσιμων αποφάσεων περιέχει πάντα στιγμές δύσκολες. Περιέχει στιγμές όπου κινδυνεύεις -σχεδόν είναι βέβαιο- να λερώσεις τα χέρια σου. Χωρίς να δικαιολογώ σε καμία περίπτωση «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», χωρίς να θεωρώ ότι επιτρέπεται το ο,τιδήποτε όταν θεωρούμε ότι ο σκοπός είναι καλός.
Δεν θεωρώ ότι αυτό μπορεί να λυθεί για τον πολύ απλό λόγο ότι κοινωνική ομάδα σε ένα μεγαλύτερο σύνολο μπορεί να ορίσει για τον εαυτό της ποιο είναι το κοινό καλό. Το κοινό καλό του καθενός μπορεί να είναι διαφορετικό από των άλλων. Και το κοινό καλό το ζούμε. Ας πούμε, ο κάθε ένας για οποιονδήποτε λόγο κάνει μία τρομοκρατική ενέργεια κάτω από τη μάσκα οποιασδήποτε ιδεολογίας, το κάνει πιστεύοντας ή τουλάχιστον διακηρύσσοντας ότι πιστεύει σε ένα κοινό καλό. Δικαιώνεται λοιπόν, κατά τον ίδιο, η πράξη του λόγω του σκοπού του. Αυτό είναι πάρα πολύ επικίνδυνο. Ο χρυσαυγίτης ο οποίος θα χτυπήσει, θα δείρει, θα σκοτώσει, θα τραμπουκήσει, έχει μέσα στο μυαλό του την εντύπωση, την ψευδαίσθηση ή αν μη τι άλλο χρησιμοποιεί το τέχνασμα ότι το κάνει για ένα καλό καλό, για κάποιο κοινωνικό ιδεώδες, «για την Ελλάδα μας». Όπου το «η Ελλάδα μας» ορίζεται για τον καθένα διαφορετικά. Για αυτόν ορίζεται με αυτόν τον φρικτό τρόπο με τον οποίο ορίζεται. Οπότε είναι πάρα πολύ επικίνδυνο.
Το κοινό καλό σαν επίκληση, μας οδηγεί πάρα πολύ συχνά σε πολύ αυταρχικές συμπεριφορές γιατί ο καθένας το ορίζει διαφορετικά. Απλώς στο σύμπαν του έργου, το κοινό καλό είναι δοσμένο, το κοινό καλό είναι το να πέσει η Τροία. Αυτή είναι η διαφορά. Ενώ σε μία κοινωνία το κοινό καλό δεν είναι εντελώς δοσμένο. Ο καθένας έχει μία διαφορετική εικόνα.
Όπως δηλαδή το αντιλαμβάνεται ο καθένας…
Ακριβώς. Απλώς δεν μπορούμε από την άλλη μεριά να θεωρούμε ότι μπορείς να χειριστείς την εξουσία, να πάρεις κρίσιμες αποφάσεις παραμένοντας εντελώς καθαρός, αθώος και λευκός. Η καθημερινότητά μας, όχι απλά η διαχείριση της εξουσίας, περιέχει πολλές γκρίζες ζώνες, πολλές γκρίζες περιοχές. Ερχόμαστε συνέχεια σε μία διαδικασία να λάβουμε αποφάσεις και να πρέπει να διαλέξουμε τη συγκεκριμένη, όχι βάσει μίας γενικότερης ιδεολογίας. Βέβαια νομίζω ότι γενικός κανόνας, τουλάχιστον για μένα σε επίπεδο ηθικό, είναι ότι καμία ιδεολογία, μα καμία, δεν δικαιούται να λάβει μέτρα εναντίον οποιουδήποτε ατομικού δικαιώματος. Αυτός νομίζω ότι είναι ένας πολύ πρακτικός και πολύ χρήσιμος κανόνας. Η δική μου ιδεολογία δεν μπορεί για να επικρατήσει να επέμβει πάνω στα δικά της ατομικά δικαιώματα.
Σε τι βαθμό η ελληνική κοινωνία σήμερα αποτελείται από Φιλοκτήτες και Οδυσσείς;
Αν δεχτούμε το σχήμα ότι ο κόσμος του Φιλοκτήτη είναι συναισθηματικός, είναι πιο ατομικός, παραμένει με κάθε δίκιο εγκλωβισμένος σε μία ματιά του κόσμου υπό ένα συγκεκριμένο πρίσμα, συναισθηματικό και ατομικό, χωρίς αυτό να μειώνει τη θέση του, αλλά η θέση του είναι μία αυστηρά προσωπική θέση, δεν είναι δηλαδή μία θέση που παράγει τη μεγάλη εικόνα. Αν δεχτούμε ότι ο Φιλοκτήτης είναι αυτό και ο Οδυσσέας ακόμη και με τα τεχνάσματα που χρησιμοποιεί είναι το να επιτύχουμε ένα τελικό αποτελέσματα που από το έργο είναι δοσμένο ότι είναι το κοινό καλό, νομίζω ότι σήμερα έχουμε πολύ περισσότερους Φιλοκτήτες από ότι Οδυσσείς. Έχουμε πολύ περισσότερους που εγκλωβίζονται σε μία στενή πολύ στενή, πολύ συχνά και πάρα πολύ δίκαιη θεώρηση της πραγματικότητας και μία αγνόηση του τι πρέπει να συμβεί συνολικά, μια ηθελημένη αγνόηση του μεγάλου σχεδίου. Θα μου πείτε υπάρχει αυτό το μεγάλο σχέδιο; Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει ή υπάρχει για τον καθένα ξεχωριστά ή για την καθεμία κοινωνική ομάδα ξεχωριστά.
Οπότε αυτό είναι το πρόβλημα. Αυτό δηλαδή που μας λείπει σε μεγάλο βαθμό – και νομίζω ότι η αρετή που εκδηλώνει μέχρι τα μισά του έργου, μέχρι να εκνευριστεί και ο ίδιος ο Οδυσσέας, είναι ότι δηλώνει μία ψυχραιμία. Ο Οδυσσέας δεν παίρνει μία ηδονή από το δόλο, δεν διαπράττει το τέχνασμα από το δόλο για την αξία του και την αυταξία του πράγματος. Το κάνει επειδή πρέπει, επειδή χρειάζεται.
Αυτά τα στοιχεία του Οδυσσέα τα ανακαλύψατε με αφορμή την παράσταση ή σας ήταν εξαρχής γνωστά;
Καταρχάς μελετάμε τον Οδυσσέα στο συγκεκριμένο έργο. Ο κάθε ήρωας σε κάθε πλαίσιο διαφορετικής τραγωδίας είτε από τις σωζόμενες είτε από τις χαμένες παίρνει και διαφορετική μορφή και κάθε φορά έχουν και διαφορετικό αποτέλεσμα οι ενέργειές του. Δηλαδή ο μύθος διαφέρει από έργο σε έργο.
Μιλάμε για το συγκεκριμένο έργο.
Στο συγκεκριμένο έργο λοιπόν μπήκα σε μία διαδικασία να τον μελετήσω περισσότερο και σας ομολογώ ότι μπήκα σε μία διαδικασία φυσική να τον υπερασπιστώ. Ακριβώς βασιζόμενος στην ευκολία με την οποία οι υπόλοιποι συνεργάτες ηθοποιοί και συντελεστές είχαν την τάση να τον δουν πολύ αρνητικά, εγώ είχα επίσης την τάση υπερασπιζόμενος τον ήρωα μου να τους θυμίσω ότι «ξέρετε χωρίς τον Οδυσσέα Τροία δεν θα βλέπατε». Κάποιος πρέπει να την κάνει τη δουλειά αυτή και ας είναι αντιδημοφιλής. Κάτι που έχω γράψει στο πρόγραμμα της παράστασης που έχουμε γράψει όλοι από μία φράση είναι ότι «ο Οδυσσέας είναι πράγματι αντιδημοφιλής αλλά για την πόλη απολύτως χρήσιμος».
Ο Φιλοκτήτης πείθεται με την παρέμβαση του Ηρακλή να κάνει αυτό που ουσιαστικά είχε διατυπώσει νωρίτερα ο Οδυσσέας. Παίρνοντας αφορμή από αυτό, πόσο εύκολο ή δύσκολο θεωρείτε πως είναι για τους ανθρώπους να αλλάξουν τις ιδέες και τη στάση τους;
Νομίζω ότι είναι το δυσκολότερο από όλα. Η αλλαγή νοοτροπίας συμβαίνει με έναν τρόπο ο οποίος δεν είναι λογικός και πολύ συχνά δεν συμβαίνει μέσα στην ίδια γενιά. Είναι χαρακτηριστικό αυτό που έλεγε ο Μαξ Πλανκ για τις φυσικές επιστήμες, ότι η αλλαγή ενός υποδείγματος δεν συμβαίνει επειδή πείθονται οι προηγούμενοι. Συμβαίνει επειδή οι προηγούμενοι που πίστευαν στην προηγούμενη ιδέα αποχωρούν, όπως είναι φυσικό, σιγά σιγά από τη ζωή και έρχονται στα πράγματα αυτοί μέσα στους οποίους έχει γεννηθεί η ιδέα ή αυτοί οι οποίοι έχουν μεγαλώσει μέσα στην ιδέα αυτή και την θεωρούν φυσική.
Έτσι αλλάζει ο κόσμος αν το σκεφτείτε. Αλλάζει επειδή αλλάζουν οι άνθρωποι που πίστευαν τα παλιότερα πράγματα και έρχονται κάποιοι που πιστεύουν κάποια καινούργια πράγματα. Τουλάχιστον από ότι διαπιστώνω εγώ, πολύ δύσκολα οι άνθρωποι αλλάζουμε τις ιδέες μας για τα πράγματα γιατί οι ιδέες μας δεν διαμορφώνονται από τη λογική. Στην πραγματικότητα νομίζω ότι σε πολύ μεγάλο βαθμό οι αποφάσεις μας και οι γνώμες μας είναι συγκυριακές, είναι θέμα προσλαμβανουσών, είναι θέμα αντίληψης, είναι θέμα συναισθηματικής τοποθέτησης στα πράγματα, οπότε είναι πολύ δύσκολη η μετακίνηση αυτή ενός ανθρώπου.
Ένας άνθρωπος δηλαδή που πίστευε στη δουλεία στην Αμερική ο οποίος είχε μεγαλώσει σε μία φυτεία, θα ήταν πάρα πολύ δύσκολο να μετακινηθεί ο ίδιος προσωπικά προς την άρνηση αυτής της κατάστασης ως απαράδεκτης, ως εντελώς απάνθρωπης. Θα συνέβαινε πιθανώς στο παιδί του ή στο εγγόνι του μέσα από μάχες, μέσα από μία διαδικασία πολύ επίπονη και πολύ μακροχρόνια. Οι άνθρωποι λοιπόν μπορεί να μην αλλάζουν οι κοινωνίες όμως ευτυχώς αλλάζουν. Όπως λέει μία πολύ ωραία παροιμία που την είχα πρωτακούσει στον Μπρεχτ «οι μύλοι του Θεού αλέθουν αργά, αλέθουν όμως».
Θεωρείτε πως οι καλλιτέχνες οφείλουν να έχουν δημόσιο λόγο και κατά έναν τρόπο να παρεμβαίνουν στα κακώς κείμενα;
Όχι, δεν θεωρώ ότι οφείλουν. Θεωρώ δε ότι είναι πολύ επικίνδυνο το να αισθάνεται ένας καλλιτέχνης ότι είναι ταγός. Οφείλουν καταρχάς να δημιουργούν, αυτή είναι η κύρια ενασχόλησή τους. Και οφείλουν να δημιουργούν με τον ουσιαστικότερο τρόπο που ο καθένας τους μπορεί. Εάν νιώθουν την ανάγκη να παρέμβουν, με οποιονδήποτε τρόπο, πολύ συχνά το κάνουν μέσα από το ίδιο τους το έργο και με έναν τρόπο πιο πλάγιο. Ξέρετε γιατί; Είναι αυτό που σας έλεγα πιο πριν, η δουλειά του καλλιτέχνη δεν είναι να αλλάξει τον κόσμο, όπως μία επανάσταση πολιτική. Αλλάζει τον κόσμο αλλάζοντας έναν- έναν τους ανθρώπους.
Φοβάμαι λίγο την περίπτωση του καλλιτέχνη ο οποίος είναι στρατευμένος με μία ιδέα γιατί αισθάνομαι ότι δεν μπορεί να πάρει μία απόσταση από τα πράγματα. Ο καλλιτέχνης είναι σαν τον επιστήμονα, θα έπρεπε να έμπαινε σε μία διαδικασία να είναι έτοιμος να αναιρέσει αυτό που πιστεύει εάν του δοθούνε έγκυρες αποδείξεις ότι πρέπει να πιστέψει κάτι άλλο. Μ’ αρέσουν πάρα πολύ οι καλλιτέχνες οι οποίοι υποστηρίζουν με πάθος κάτι και τους δίνω κάθε δικαίωμα να μετακινηθούν πλήρως. Με φοβίζει λίγο ο καλλιτέχνης ταγός. Με φοβίζει έτσι και αλλιώς οποιοσδήποτε ταγός.
Ο Χατζηδάκης που πια σήμερα είναι ένας άνθρωπος που τον θυμόμαστε ως άνθρωπο που επηρέαζε η σκέψη του -και όχι μόνο η μουσική του- βαθύτατα τα πράγματα (και καταλάβαμε ίσως σε μεγάλο βαθμό κατόπιν εορτής την επήρειά του), ο ίδιος θα σιχαινότανε την αίσθηση ότι θα έπρεπε ο ίδιος να οδηγήσει σώνει και καλά ένα πλήθος προς μία συγκεκριμένη άποψη.
Εγώ προσωπικά πάντα ευχαριστιέμαι υπό συνθήκες συγκεκριμένες και σε συγκεκριμένους ανθρώπους να διατυπώνω την άποψή μου, αλλά πολλές φορές αισθάνομαι ότι είναι και μάταιο, οπότε προτιμώ να συγκεντρώνομαι στο μεγαλύτερο βαθμό σε αυτό που ελπίζω ότι μπορώ να κάνω καλύτερα μέσα στο θέατρο.
Μάταιο σε σχέση με αυτό που λέγαμε πριν ότι ουσιαστικά δεν αλλάζουμε τις ιδέες μας;
Ακριβώς.
Η επιλογή των παραστάσεων στις οποίες συμμετέχει ένας ηθοποιός θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως η δική του παρέμβαση στο σημερινό γίγνεσθαι;
Παλιότερα είχα μεγάλη ζέση για την παρέμβαση στο γίγνεσθαι. Τώρα μπορώ να σας πω πως μπορεί αυτή η παρέμβαση να γίνεται στο γίγνεσθαι με οποιονδήποτε τρόπο το ορίζει κανείς αυτό, να γίνεται πιο ασυνείδητα. Δηλαδή υπάρχει η ανάγκη να δημιουργήσεις κάτι, υπάρχει μία εσωτερική φωνή που σε καλεί, βέβαια υπάρχουν και πάρα πολλοί εξωτερικοί λόγοι που σε οδηγούν πολλές φορές μέσω διακλαδώσεων σε έναν δρόμο προσωπικό, για τον καθένα είναι τελείως διαφορετικός. Δεν ξεκινάει από μία παρέμβαση αυτό, τουλάχιστον σε μένα και δεν το καταλαβαίνω. Και δεν το καταλαβαίνω ως άνθρωπος που δεν διστάζει να μιλήσει, δεν διστάζει να πει τη γνώμη του και παλιότερα το έκανε με μεγαλύτερη ευχαρίστηση.
Σας έχουν γίνει προτάσεις να ασχοληθείτε με την πολιτική;
Έχω ασχοληθεί με την πολιτική χωρίς να μου γίνει πρόταση. Καταρχάς, παρακολουθώ στενά τα πράγματα πάντα, προσπαθώ να διαμορφώνω άποψη και γνώμη για τον εαυτό μου. Πρέπει να σας πω πως τα τελευταία χρόνια, μου είναι πολύ δυσκολότερο να διαμορφώσω άποψη και παραξενεύομαι πολλές φορές με τους ανθρώπους που έχουν τόσο γρήγορη, τόσο έγκυρη και τόσο κάθετη και μισαλλόδοξη γνώμη για πράγματα τα οποία είναι αρκετά πολύπλοκα.
Παλιότερα έχω συμμετάσχει με ανθρώπους, με τον νυν δήμαρχό σας, τον κ. Μπουτάρη. Έχω συμμετάσχει σε πολιτικό σχηματισμό, περισσότερο έχω συμμετάσχει σε μία προσπάθεια να ειπωθούνε κάποια πράγματα, που με μία ομάδα με την οποία συμφωνούσα απολύτως, τα θεωρούσα αυτονόητα- έναν από αυτούς τον έχετε σήμερα δήμαρχο.
Η παράσταση ανεβαίνει και στην Επίδαυρο. Πως αισθάνεστε να παίζετε στον ίδιο χώρο με αυτόν όπου είχε παιχτεί το έργο 2.500 περίπου χρόνια πριν;
Η Επίδαυρος είναι το διαμάντι στο στέμμα των αρχαίων θεάτρων ασυζητητί. Νομίζω παγκοσμίως είναι ελάχιστοι οι χώροι που όχι απλά είναι επισκέψιμοι- μνημεία τόσο παλιά- αλλά με ακριβώς την ίδια χρήση και με τα ίδια έργα. Αυτό νομίζω ότι είναι αξεπέραστο. Και το αισθάνεται ο θεατής ακόμη και στην μετριότερη παράσταση που μπορεί να δει στην Επίδαυρο. Νομίζω ότι η σύνδεση ενός θεατή της Επιδαύρου- δεν μιλάω μεταφυσικά, μιλάω αισθητικά και ψυχικά- με κάτι το οποίο κρίκο- κρίκο της αλυσίδας μας ενώνει με έναν πολύ διαφορετικό τρόπο -από αυτόν που συνήθως διατυμπανίζουμε- με έναν σπουδαίο, πολύ μεγάλο πολιτισμό που πέρασε από αυτόν τον τόπο σε παλιότερο χρόνο, αυτή η αλυσίδα είναι για μένα εξαιρετικά συγκινητική.
Ως ηθοποιός πως το βιώνετε;
Είναι πάντα μία εμπειρία. Είναι τυχερός όποιος τη ζει.
* Φωτογραφίες: Γιάννης Βασταρδής, Όλγα Μπρούμα