Των Γιώργου Βελεγράκη και Πέτρου Ψαρρέα
Η εξόρυξη χρυσού στην Β.Α. Χαλκιδική από την Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.Μ.Β.Χ. αποτελεί ίσως το πιο εμβληματικό εγχείρημα επιβολής ενός ακραία νεοφιλελεύθερου υποδείγματος «ανάπτυξης». Ένα παράδειγμα απτής εικονογράφησης του «νεοφιλελεύθερου παραδείσου» και της «αξιοποίησης της κρίσης ως ευκαιρία». Αυτός ήταν ο λόγος που δήλωνε ο Α. Σαμαράς στην Wall Street Journal (21-2-2013) ότι η επένδυση θα προστατευτεί «… με κάθε κόστος». Για τον ίδιο λόγο χρειάστηκε να μετακινηθούν υπουργοί, ανώτεροι κρατικοί υπάλληλοι, να περάσουν φωτογραφικές τροπολογίες (π.χ. 4280/2014) ακόμα και να διαδηλώσει ο Α. Γεωργιάδης με εργαζόμενους φορώντας κράνος μεταλλωρύχου!
Μια εμβληματική σύγκρουση…
Η εξόρυξη χρυσού στη Β.Α. Χαλκιδική δεν αποτελεί μια, κάποια, «επένδυση». Συγκεντρώνει πλήθος μεθόδων και μέσων της ακραία νεοφιελελεύθερης καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης. Επιθετικές εξαγορές, ιδιωτικοποίηση, χρηματιστικοποίηση, φορο-αποφυγή (1) και φορολογικοί παράδεισοι (2), θεσμική φορο-ασυλία και κατάφωρη παραβίαση του δημοσίου συμφέροντος, fast track αδειοδοτήσεις, παράκαμψη περιβαλλοντικής νομοθεσίας, σωρεία περιβαλλοντικών παραβάσεων (εκθέσεις επιθεωρητών περιβάλλοντος), ανεφάρμοστες μέθοδοι-τεχνολογίες εξορύξεις (flash smelting), ωμή επιβολή στις τοπικές κοινωνίες με χρήση ακραίας καταστολής. Ταυτόχρονα, είναι ενδεικτική της διαπλοκής οικονομικής και πολιτικής εξουσίας με χαρακτηριστικό το παράδειγμα της προσφυγής του δημόσιου (3) το 2011 ενάντια σε απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (4) που ορίζει ότι οι όροι της σύμβασης συνιστούν κρατική ενίσχυση υπέρ της εταιρίας και την καλούν να καταβάλει στο δημόσιο 15,34 εκ. €.
Από την άλλη πλευρά, οι πολυετείς κινητοποιήσεις των κατοίκων, ενάντια στην εξόρυξη χρυσού στις Σκουριές που έλαβαν πανελλαδική και διεθνή διάσταση, εκφράζουν έναν αγώνα που ξεπερνά τα όρια του τοπικού και του οικολογικού. Συμβολίζουν τους αγώνες για την υπεράσπιση του δημοσίου συμφέροντος και των μακροπρόθεσμων κοινωνικών αναγκών των πολλών ενάντια στα συμφέροντα μεγάλων εταιριών. Συμβολίζουν τη διαφύλαξη του περιβάλλοντος και των φυσικών διαθεσίμων ως απαραίτητων όρων για τη διαβίωση, την παραγωγή και την αναπαραγωγή των κοινωνιών. Συμβολίζουν τους αγώνες των προηγούμενων χρόνων ενάντια στο αυταρχικό κράτος, στην ακραία καταστολή και στο μνημονιακό δόγμα «νόμος και τάξη» που επιχείρησε να καταστήσει τους κοινωνικούς αγώνες παράνομους και τους αγωνιζόμενους/ες τρομοκράτες/ισσες, προκειμένου να επιβάλλει το δίκαιο του κέρδους πάνω στις ανάγκες και στη βούληση των τοπικών κοινωνιών. Εν τέλει, ο αγώνας ενάντια στην εξόρυξη χρυσού στις Σκουριές συμβολίζει την αντίσταση σε ένα μοντέλο ανάπτυξης που προδιαγράφει ένα μέλλον κοινωνικής οικονομικής βαρβαρότητας και περιβαλλοντικής καταστροφής.
Για όλους τους παραπάνω λόγους η θέση του ΣΥΡΙΖΑ ήταν και παρέμεινε αμετακίνητη και μαχητικά αντίθετη στα σχέδια της «Ελληνικός Χρυσός» και των μνημονιακών, και όχι μόνο, κυβερνήσεων. Θέση που επιβεβαιώθηκε σε κάθε δυνατό επίπεδο από το τοπικό, έως την Κ.Ε. και το ομόφωνο ψήφισμα του 1ου Συνεδρίου του.
Ο ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση…
Η πολιτική τομή του Ιανουαρίου με το σχηματισμό κυβέρνησης με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ φέρει το καθήκον της ριζοσπαστικής αριστεράς να ανταποκριθεί στον ιστορικό της ρόλο εισάγοντας τις ανάγκες της κοινωνικής πλειοψηφίας και τους αγώνες των καταπιεζόμενων στρωμάτων στο προσκήνιο. με αυτή την έννοια το ζήτημα της εξόρυξης χρυσού από την «Ελληνικός Χρυσός» αποτελούσε ένα εμβληματικό ζήτημα άμεσων πολιτικών πρωτοβουλιών.
Τις πρώτες μόλις ημέρες η ηγεσία του ΥΠΑΠΕΝ, με δηλώσεις της, πήρε θέση. Ταυτόχρονα, δεδομένη και αναμενόμενη ήταν η αντίδραση της «Ελληνικός Χρυσός». Αφετηρία της είχε την επιτάχυνση των δραστηριοτήτων για τη δημιουργία τετελεσμένων, από την έκδοση οικοδομικής άδειας και τις εργασίες στο open pit, έως τις υλοτομήσεις και τις εργασίες εγκατάστασης ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού. Η κυβέρνηση αντέδρασε προχωρώντας στην ανάκληση της θεώρησης της Αρχιτεκτονικής και Ηλεκτρομηχανολογικής μελέτης της μονάδας εμπλουτισμού Σκουριών στις 27-2-2015, που συνδεόταν με τη φωτογραφική διάταξη του άρθρου 54 του ν. 4280/2014.
Παρά ταύτα η πρώτη αυτή κίνηση δεν ήταν ικανή να ανακόψει τις δραστηριότητες της εταιρίας. Παράλληλα, η έκδοση αποφάσεων του ΣτΕ, το περιβάλλον κλιμάκωσης των εγχώριων και διεθνών πιέσεων σε όλα τα επίπεδα και η μη άμεση συνέχεια πολιτικών πρωτοβουλιών από την πλευρά της κυβέρνησης, άφησαν περιθώριο στην εταιρία να κλιμακώσει τις πιέσεις της καταφεύγοντας σε μπαράζ δημοσιευμάτων στα μμΕ και σε προσφυγές στο Σ.τ.Ε. Το σημαντικότερο όμως ήταν ότι κατάφερε να καλλιεργήσει κλίμα σχετικοποίησης των θέσεων της κυβέρνησης και κατ’ επέκταση του ΣΥΡΙΖΑ και να χρησιμοποιήσει τους εργαζόμενους ως πολιορκητικό κριό και ως ασπίδα προστασίας των συμφερόντων της, διοργανώνοντας σειρά κινητοποιήσεων αντι-συγκεντρώσεων τόσο στη Β.Α. Χαλκιδική όσο και στην Αθήνα. Σε αυτό το πλαίσιο πυροδότησε τον κοινωνικό αυτοματισμό και καλλιέργησε κλίμα έντασης και απειλών. Κομβικό γεγονός αποτέλεσε η άκρως προκλητική καταστολή της αστυνομίας και η εγκληματική επίθεση των υπαλλήλων της Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.Μ.Β.Χ., που ανενόχλητοι πραγματοποίησαν αντι-συγκέντρωση και έδρασαν ως ομάδα κρούσης και τρομοκράτησης, ενάντια σε προγραμματισμένη συγκέντρωση των αγωνιζόμενων κατοίκων την Κυριακή 5 Απρίλη.
Την ίδια στιγμή, κατά την πάγια τακτική των πολυεθνικών σε τέτοιες περιπτώσεις, η προπαγάνδα επιτάσσει να πολλαπλασιάζονται οι εργαζόμενοι/ες που απασχολούνται, με εξωπραγματικά νούμερα να βλέπουν το φως της δημοσιότητας, ενώ ανάλογα μεγεθύνεται το ύψος της επένδυσης καθώς και τα οφέλη για το δημόσιο. Για τη νομιμότητα δε ούτε λόγος… παρά το όσα είναι γνωστά τοις πάσι για τη σωρεία παρανομιών, παρά τα στοιχεία των εκθέσεων των επιθεωρητών περιβάλλοντος που ήρθαν στη δημοσιότητα, παρά τις μελέτες και τα πορίσματα φορέων όπως το Α.Π.Θ., το Τ.Ε.Ε Τ.Κ.Μ. κ.α.
Σε όλη αυτή τη στρατηγική της προπαγάνδας, της έντασης και των εκβιασμών που εκτυλίχθηκε, από την πλευρά της εταιρίας, άμεση ήταν η απάντηση πρωτίστως του κινήματος, με κινητοποιήσεις τόσο στη Χαλκιδική, όσο σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα – αόρατες βέβαια για τα καθεστωτικά ΜΜΕ –αλλά και του ΣΥΡΙΖΑ και της δημοτικής αρχής του δήμου Αριστοτέλη.
Μια κρίσιμη κίνηση – μεταλλουργία
Ήταν και είναι σαφές ότι η αντιστροφή αυτής της κατάστασης απαιτούσε και απαιτεί από την πλευρά της κυβέρνησης σταθερή και ισχυρή πολιτική βούληση καθώς επίσης και απτές πολιτικές πρωτοβουλίες που θα καθιστούσαν σαφή τη θέση και τη στρατηγική της για ακύρωση του σχεδίου εξόρυξης χρυσού. Αποφασιστικές κινήσεις σε αυτή την κατεύθυνση ήταν και είναι απαραίτητες τόσο για την ανάκτηση της πολιτικής πρωτοβουλίας, όσο και για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αυτοματισμού αλλά και των εκβιασμών που ολοένα κλιμακώνονταν.
μια τέτοια κρίσιμη κίνηση πραγματοποιήθηκε από το υπουργείο ΠΑΠΕΝ τις τελευταίες μέρες του Απριλίου μέσω της επιστροφής στην Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.Μ.Β.Χ των κατατεθειμένων προσαρτημάτων τεχνικών μελετών: α) μονάδας Εμπλουτισμού μαντέμ Λάκκου και κυρίως, β) μεταλλουργικής μονάδας Χαλκού, Χρυσού και Θειικού Οξέος μαντέμ Λάκκου, διαπιστώνοντας σωρεία προβλημάτων, παραλείψεων, αλλά και απουσία συμμόρφωσης με τις κατευθύνσεις που είχαν απαιτηθεί, παρά την τριετή παράταση που προηγήθηκε.
Το κρίσιμο και γνωστό ζήτημα της μεταλλουργίας τέθηκε επί τάπητος. Ειδικότερα η κατασκευή και λειτουργία Εργοστασίου μεταλλουργίας Χρυσού αποτελεί από τη μια «τον στόχο» της επένδυσης και από την άλλη αναγκαία συνθήκη και ρητό-απαράβατο όρο τόσο της σύμβασης μεταβίβασης ν 3220/2004 και της Απόφασης Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) 8-7-2011, όσο και της ΚΥΑ 201745/2011 «Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων», προκειμένου, μέσω της καθετοποίησης της παραγωγής, να «δικαιολογηθεί» δημόσιο συμφέρον, αποκλειστικά μέσω της μεταλλουργικής μεθόδου της ακαριαίας τήξης –Flash Smelting (5).
Φυσικά, η μη κατασκευή μονάδας μεταλλουργίας, που ρητά επιτάσσεται σε όλα τα παραπάνω, θα ήταν ευκταία για την εταιρεία ώστε να αποφύγει το κόστος κατασκευής, τους περιβαλλοντικούς όρους και κυρίως τους φόρους από την παραγωγή καθαρού μετάλλου, με μεταφορά των συμπυκνωμάτων της εξόρυξης σε εργοστάσιο επεξεργασίας στην Κίνα, όπως κάνει σήμερα.
Η μέθοδος όμως μεταλλουργίας ακαριαίας τήξης είναι ανεφάρμοστη στα μεταλλεία της Κασσάνδρας καθώς η περιεκτικότητα σε αρσενικό (As) – από τα πλέον τοξικά στοιχεία – του μίγματος συμπυκνωμάτων Σκουριών – Ολυμπιάδας θα ανέλθει στο 11%, ενώ είναι γνωστό ότι στην Ευρώπη δεν γίνεται επεξεργασία με πάνω από 0,3% – στην Κίνα 0,5%!
Ως εκ τούτου, πέρα από τα προβλήματα που σημειώνονται από το ΥΠΕΠΑΝ (σύμφωνα με δημοσιεύματα), π.χ. ελλείψεων υπογραφών από διπλωματούχους μηχανικούς, απουσίας πρόβλεψης δαπανών περιβαλλοντικής αποκατάστασης, μη διασφάλισης της υγείας των κατοίκων και των εργαζομένων, το κεντρικό ζήτημα έγκειται στο ότι δεν έχει αποδειχθεί (στα τρία χρόνια που δόθηκαν ως παράταση) το εφαρμόσιμο της μεθόδου μεταλλουργίας με την κατασκευή μονάδας ημιβιομηχανικής κλίμακας και την διενέργεια, επί τόπου, προγράμματος δοκιμών με τη συνακόλουθη εξαγωγή στοιχείων.
Συνεπώς, το επενδυτικό σχέδιο της Ελληνικός Χρυσός είναι εντελώς στον αέρα με αποτέλεσμα να παραβιάζονται στον πυρήνα τους τόσο η ΑΕΠΟ όσο και η σύμβαση μεταβίβασης, με απόλυτη υπαιτιότητα και ευθύνη της εταιρίας.
Στρατηγική, σταθερή πολιτική βούληση και πρωτοβουλίες
Σε πρώτο επίπεδο είναι απολύτως αναγκαίο ο ΣΥΡΙΖΑ και η κυβέρνηση όχι μόνο τηρήσουν τη δέσμευση τους για αντιστροφή του καταστροφικού μοντέλου ανάπτυξης της περιοχής αλλά και να το εκφράζουν δημόσια με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο. Η πολιτική βούληση για την άμεση ακύρωση της λεγόμενης «επένδυσης» στο δάσος των Σκουριών εκφράζει τις διεκδικήσεις του κοινωνικο-οικολογικού κινήματος στην περιοχή και όχι μόνο. Παράλληλα, εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον και δίνει το στίγμα ότι οι ιδιωτικοί όμιλοι δεν μπορούν να συνεχίζουν να λειτουργούν σε ένα καθεστώς παρανομιών, θεσμικών διευκολύνσεων και ελεγκτικού κενού.
Αν η πολιτική βούληση είναι αναγκαία συνθήκη, οι συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και θεσμικές δράσεις αποτελούν απαραίτητο εργαλείο για την προάσπιση των άμεσων και μακροχρόνιων συμφερόντων της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας των κατοίκων της περιοχής. Σε αυτό το πλαίσιο, χρειάζεται να εντατικοποιηθούν οι έλεγχοι και τα μέτρα από πλευράς κυβέρνησης (π.χ. μικτά κλιμάκια επιθεωρητών περιβάλλοντος, δόμησης, μεταλλείων) που θα βάζουν άμεσο φρένο στις δραστηριότητες της εταιρείας στην περιοχή. Η δημιουργία τετελεσμένων (στο περιβαλλοντικό, κοινωνικό και οικονομικό πεδίο) είναι η προσφιλής τακτική των εξορυκτικών πολυεθνικών για να ασκούν πίεση σε κυβερνήσεις και τοπικές κοινωνίες. Η κυβέρνηση καλείται να ασκήσει μια αντίστροφη πίεση με νέους ελέγχους και ανακλήσεις (ανακλήσεις αδειών που δεν είναι σύννομες, που παραβιάζονται οι όροι τους, που είναι ελλιπείς κ.λ.π.) που θα φτάνουν μέχρι την καρδιά του ζητήματος, δηλαδή την ΑΕΠΟ και τη σκανδαλώδη σύμβαση παραχώρησης. Για όλο το επόμενο διάστημα η πρωτοβουλία των δράσεων και των επιθετικών κινήσεων πρέπει να είναι στη πλευρά της κυβέρνησης, όχι της εταιρείας.
Κρίσιμης σημασίας ζήτημα, για την αντιστροφή της σημερινής κατάστασης και την αντιπαράθεση ενός ριζικά διαφορετικού πλαισίου, στον πυρήνα των θέσεων της Αριστεράς, αποτελεί η ανάκτηση και ο δημοκρατικός-κοινωνικός έλεγχος του συνόλου των δημόσιων-κοινωνικών και κοινών αγαθών με την ανάδυση της κοινωνίας στο προσκήνιο. Συνεπώς, η τοπική κοινωνία δεν μπορεί να είναι ο αποδέκτης (ή έστω ο ελεγκτής) των αναπτυξιακών σχεδίων αλλά ο ενεργός συνδιαμορφωτής τους.
Το ζήτημα των εργαζομένων…
Κομβικό ρόλο στην ανάλυση αλλά και στην πρόταση μας παίζει το ζήτημα της εργασίας. Καταρχάς δεν μπορούμε παρά να υπογραμμίσουμε την προπαγάνδα και την τακτική παραπληροφόρησης της εταιρείας σε σχέση με τον συνολικό αριθμό των εργαζομένων: από τους 1300 εργαζόμενους –σε πλήρη ανάπτυξη των δραστηριοτήτων (2020)- που αναφέρει η εταιρεία στα επίσημα έγγραφα της (6), καταλήγει να μιλάει δημόσια για 2000 εργαζόμενους σήμερα, πριν ακόμα ξεκινήσει η εξορυκτική δραστηριότητα στις Σκουριές (7). Ο πραγματικός αριθμός είναι σαφώς μικρότερος.
Στη δική μας προσέγγιση, το ζήτημα της εργασίας είναι στο επίκεντρο, με τη διάσταση όμως των συνολικών συλλογικών συμφερόντων των εργαζομένων – ανέργων της περιοχής που συναρθρώνονται με το ευρύτερο κοινωνικό και δημόσιο συμφέρον. Επομένως, αποτελεί στόχο και ζητούμενο οι εργαζόμενοι να πάψουν να αξιοποιούνται ως ασπίδα προστασίας των συμφερόντων της εταιρείας και να λειτουργήσουν ενάντια στον επιβαλλόμενο – από την εταιρεία- κοινωνικό αυτοματισμό. Κρίσιμο στοιχείο στη βάση της δική μας πρότασης ανασυγκρότησης είναι ότι μεγάλο μέρος των μεταλλωρύχων θα συνεχίσει να εργάζεται στις παλαιές μεταλλευτικές δραστηριότητες, ενώ οι εργασίες περιβαλλοντικής αποκατάστασης θα επιτρέψουν την αξιοποίηση σημαντικού αριθμού εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Στον αντίποδα του κοινωνικού αυτοματισμού επιδίωξή μας είναι η ταύτιση των συμφερόντων της μεγάλης πλειοψηφίας- των από κάτω- της τοπικής κοινωνίας δια μέσου της προώθησης ενός ριζικά διαφορετικού πλαισίου για την αναπτυξιακή προοπτική της περιοχής.
Ακύρωση της εξόρυξης και αντιστροφή του υποδείγματος
Πρώτη και απαρέγκλιτη συνθήκη είναι η ακύρωση της λεγόμενης επένδυσης στις Σκουριές και ο απαχαρακτηρισμός της περιοχής από μεταλλευτική, με απόδοση των μεταλλευτικών εκτάσεων. Αυτό μπορεί να γίνει με άμεσες νομικές, διοικητικές και νομοθετικές πρωτοβουλίες που ξεκινούν από την ανάκληση της ΑΕΠΟ και την καταγγελία της σύμβασης μεταβίβασης και επεκτείνονται στην αναθεώρηση του μεταλλευτικού κώδικα, του Περιφερειακού Χωροταξικού Κεντρικής μακεδονίας και του καθεστώτος αδειοδοτήσεων μεταλλευτικών δραστηριοτήτων.
Δεύτερο άξονα αποτελεί η περιβαλλοντική αποκατάσταση του δάσους των Σκουριών, ως ευρύτερου έργου για την ανασυγκρότηση της περιοχής, αξιοποιώντας το ήδη υπάρχον εξειδικεύμενο τοπικό εργατικό δυναμικό (μηχανικοί, μεταλλεργάτες, δασεργάτες κ.λπ.). Απαραίτητη είναι η ουσιαστική συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας και φορέων – τοπική αυτοδιοίκηση, πανεπιστήμια, κρατικοί φορείς, ΤΕΕ, δασικοί συνεταιρισμοί, κ.ά- . Σε αυτόν τον άξονα εντάσσεται και η συνέχιση της λειτουργίας των παλαιών μεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε φθίνουσα, βέβαια, πορεία. Η λειτουργία αυτή μπορεί να στηρίζεται στα έσοδα που εξασφαλίζουν τα ίδια, διατηρώντας στην εργασία τους τον μεγαλύτερο αριθμό των πραγματικών υπαρχόντων μεταλλεργατών – ρηγματώνοντας τους εκβιασμούς της εταιρείας -, ενώ είναι επίσης απαραίτητη για την περιβαλλοντική αποκατάσταση και τη διασφάλιση από σοβαρή περιβαλλοντική υποβάθμιση (π.χ. όξινες απορροές).Το καθεστώς λειτουργίας υπό δημόσιο και κοινωνικό έλεγχο-ιδιοκτησία είναι αναγκαίο βήμα σε αυτή τη φάση καθώς επίσης και η συμμετοχή των τοπικών-κοινωνικών φορέων ( π.χ. αυτοδιοίκηση) στον σχεδιασμό και στον έλεγχο της παραγωγής.
Τέλος, τρίτο άξονα, σε ένα μεταβατικό πλαίσιο αλλαγής του παραγωγικού υποδείγματος αποτελεί η προώθηση ενός σχεδίου κοινωνικής, περιβαλλοντικής και οικονομικής ανασυγκρότησης της περιοχής στην κατεύθυνση του κοινωνικού – οικολογικού μετασχηματισμού της παραγωγής. Προϋπόθεση για την προώθηση ενός τέτοιου μεταβατικού υποδείγματος είναι η ενεργός συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, των εργαζομένων και του συνόλου των κοινωνικών, επιστημονικών, τεχνικών φορέων, σε όλα τα στάδια του σχεδιασμού, της υλοποίησης και του ελέγχου, αλλά και ο σεβασμός στη φέρουσα ικανότητα οικοσυστημάτων και στην κλίμακα του τοπίου.
Η Β.Α. Χαλκιδική μπορεί να μετατραπεί από εργαστήριο ενός ακραία νεοφιλελεύθερου πειράματος κατάληψης μιας ολόκληρης περιοχής από μια μεγάλη πολυεθνική, με προδιαγεγραμμένο το μέλλον της ολοκληρωτικής απερήμωσής της, σε παράδειγμα οργάνωσης της παραγωγής με επίκεντρο την εργασία, το περιβάλλον και τη δημοκρατία στην ίδια την παραγωγή. Οι πολιτικές και κοινωνικές-κινηματικές προϋποθέσεις υπάρχουν. Είναι χρέος μας να το τολμήσουμε…
1 Για περισσότερα στην έρευνα της «SOMO» (Centre for Research on Multinational Corporations – Κέντρο για την Ερευνά των Πολυεθνικών Εταιρειών) http://www.somo.nl/publications-en/Publication_4177/
2 Σε πρόσφατη συνέντευξη του στην Καθημερινή 5-4-2015 ο διευθύνων σύμβουλος της EldoradoGold, Πολ Ραϊτ ομολογεί ανοιχτά ότι: «Όσον αφορά τον φορολογικό μας σχεδιασμό και τη χρήση ολλανδικών εταιρειών, κάνουμε ό,τι κάνουν οι περισσότερες πολυεθνικές επιχειρήσεις και είναι απολύτως νόμιμο. Προσπαθούμε, όπως κάθε επιχείρηση και κάθε φυσικό πρόσωπο, να ελαχιστοποιήσουμε με νόμιμα μέσα τους φόρους που θα κληθούμε να πληρώσουμε».
3 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/en/TXT/PDF/?uri=uriserv%3AOJ.C_.2…
4 http://ec.europa.eu/competition/state_aid/cases/228780/228780_1201018_13…
5 ΚΥΑ 201745/2011, ΑΔΑ: 4ΑΣΔ0-ΩΔ0, σελ. 19
6 Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, Κεφάλαιο 5, σελ. 5.9-1 ως 5.9-4.
7 Δελτίο τύπου της Eldorado Gold στις 2 μαρτίου 2015,http://www.eldoradogold.com/news-media/news/eldorado-gold-greece-update.
πηγή: Οικοτριβές