Του Γιάννη Γκλαρνέτατζη
Παραθέτουμε απόσπασμα από το ημερολόγιο του κρατούμενου στο στρατόπεδο Λεωνίδα Γιασημακόπουλου.
«Παρασκευή 3/3/44. Α΄ Χαιρετισμοί: Μαύρη και πένθιμος η σημερινή ημέρα. Αγριωτέρα όλων των προηγουμένων ομοίων της. Στα 5:15 π.μ. ο διερμηνεύς Άλτμαν από την θύραν κάθε θαλάμου έκαμε το προσκλητήριον των μελλοθανάτων, χωρίς φυσικά να το ξεύρη κανείς των ότι είναι τοιούτος αφού κανείς δεν έχει δικασθή. Από τον θάλαμόν μας εκλήθη ο Νικόλαος Μπαλής να πληρώση με το αίμα του τον σκληρόν φόρον του κατακτητού. Έδειξε θάρρος απαράμιλλον! Ούτε επί στιγμήν δεν εδάκρυσε. Ούτε παράπονον τι διεγράφει στο πρόσωπόν του. Τουναντίον το σταθερόν και γλυκύ μειδίαμά του επλαισίωνε το ήρεμον πρόσωπόν του. Με ένα βήμα σταθερόν, αφού επί μίαν ώραν ολόκληρον επερίμενε έτοιμος να τον πάρουν από τον θάλαμον, βγήκε, προχώρησε προς τους πεταλάδες και εδέχθη ψύχραιμα να τον δέσουν με χειροπέδας. Όταν έβγαινε από τον θάλαμον μάς αποχαιρέτησεν όλους ομού με την φωνή “Αδέλφια αντίο. Αν έφταιξα σε κανένα ας με συγχωρήση”. Εξήντα (60) εν όλω νέοι κρατούμενοι του στρατοπέδου μας απετέλεσαν την φοβεράν εκατόμβην. Η επαρχία μας [Πιερία] και πάλιν επλήγη σημαντικά. Δύο αδελφοί Αρμεντζίδη και ο Ευάγγελος Αραμπατζής από τον Κάτω Αγιάννην είναι θύματα του Χριστόδουλου Παπαγιάννη. Ο Θεός ας τους αναπαύση όλους. Αιωνία των η μνήμη! Η τύχη μου το ’χει φαίνεται στον θάλαμόν μας όλο από κοντά μου να παίρνουν. Ο δυστυχισμένος ο Μπαλής, μόλις ετοιμάσθηκε έτρεξε και μ’ αγκάλιασε και με φίλησε σαν να φιλούσε τον πατέρα του. Αυτός ο νάνος στο σώμα απεδείχθη γιγάντιος γίγας στην ψυχή. Αλησμόνητο παιδί! Αξέχαστος θα μείνης! Τι χάνεις άμοιρη Ελλάδα. Θεέ μου κάνε να σταματήση το μεγάλο αυτό κακό της συνεχούς δολοφονίας. Επί μίαν ώραν και δέκα λεπτά ολόκληρον το στρατόπεδον με κλειδωμένους τους θαλάμους αγωνιά και φρίσσει. Στας 7:30 είχε λήξει το κακό και μας άνοιξαν. Στα πρόσωπα όλων είναι ζωγραφισμένη η φρίκη. Όλοι σιωπούν και πνίγουν από ένα στεναγμόν και δάκρυ… Όλο το απόγευμα αλλεπάλληλοι επισκέπται ζητούν να ιδούν τους ιδικούς των διά να πεισθούν ότι ζουν. Η πόλις εθορυβήθη πολύ από την είδησιν της εκτελέσεως. Μεταξύ άλλων ήλθε και η μητέρα του Μπαλή η οποία έξαλλος εζήτει τον υιόν της. Γενικώς συγκίνησις είχε καταλάβει τους εις την πύλην ευρισκομένους».
Ο επιμελητής της έκδοσης Γιώργος Καφταντζής μας δίνει μερικές πιο λεπτομερείς πληροφορίες για δύο από τα παραπάνω αναφέρομενα πρόσωπα. Έτσι, μαθαίνουμε πως ο Άλεξ Άλτμαν ήταν ουγγρικής καταγωγής (ο πατέρας του είχε εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας), πριν τον πόλεμο διατηρούσε εργαστήριο τεχνητών λουλουδιών στην Εγνατία, ενώ στη διάρκεια της Κατοχής ήταν υπεύθυνος της υπηρεσίας επιτάξεων (με βοηθό τον Αλέξανδρο Τσόφα) κι εκτελούσε και χρέη διερμηνέα. Το 1945 καταδικάστηκε σε θάνατο από το Δικαστήριο Δωσιλόγων Θεσσαλονίκης.
Ένα από τα πολλά θύματα ήταν κι ο Νίκος Μπαλής, ο οποίος είχε συλληφθεί πρώτη φορά στις 16.4.1943 μαζί με άλλους 154 φοιτητές για την κινητοποίησή τους κατά της πολιτικής επιστράτευσης. Ενώ οι υπόλοιποι αφέθηκαν ελεύθεροι λίγες μέρες αργότερα (23.4) ο Μπαλής παρέμεινε κρατούμενος μέχρι τις 6.9.1943. Δεύτερη φορά τον έπιασαν στις 2.1.1944 και μετά την ανάκριση οδηγήθηκε στο Παύλου Μελά κακοποιημένος και τον έβαλαν στο αναρρωτήριο. Την παραμονή της εκτέλεσης, μάλιστα, ο Γιασημακόπουλος σημειώνει στο ημερολόγιό του: «Μόνον αργά το απόγευμα ολίγον πριν μας κλείσουν ανησύχησα πολύ όταν εμάθαμεν ότι εις την προς Δ.[υτικά] της φυλακής μας τούμπαν ανοίγουν λάκκους. Ποιος ξεύρει ποιες μάνες θα κλάψουν πάλιν αύριον!… Μετά το δείπνον ο Μπαλής μας απήγγειλε πάλιν μερικά ποιήματα με πολλήν ευθυμίαν».
Εκτελέσεις συνεχίσθηκαν και τις επόμενες ημέρες, όπως καταγράφονται στο ημερολόγιο. «Σάββατο 4/3/44: Το πρωί πριν μας ανοίξουν, κατά τις 6:45 ηκούσθη η ριπή πολυβόλου, η οποία έστειλε στην αιωνιότητα τρεις καταδίκους εις θάνατον, εκτελεσθέντας εις την τούμπαν που είναι Δ. του στρατοπέδου μας… Κυριακή 5/3/44. Της Ορθοδοξίας: Από το πρωί μόλις μας άνοιξαν διάχυτος εκυκλοφόρηεν η διάδοσις ότι ψες την νύκτα από ενωρίς εκτελέσθησαν με μια σφαίρα στο κρανίον εκ των όπισθεν οι ψες ως αποφυλακιζόμενοι παραληφθέντες από την S.D. [Sicherheitsdienst, Υπηρεσία Ασφαλείας] 4 κρατούμενοι εν οις και ο δικηγόρος Φίδας και ετάφησαν εις την γνωστήν θέσιν της παρακείμενης Τούμπας. Τρόμος και κατήφεια κατέλαβεν όλους τους κρατουμένους του Στρατοπέδου». Όπως σημειώνει ο Καφταντζής ο δικηγόρος Θανάσης Φείδας ήταν ηγετικό στέλεχος του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδος (ΑΚΕ), ιδρυτικό μέλος της οργάνωσης «Ελευθερία» στα μέσα Μαΐου του ’41 στη Θεσσαλονίκη, μέλος της Επιτροπής του ΕΑΜ Μακεδονίας και εισηγητής στην Α΄ Παμμακεδονική Συνδιάσκεψη της οργάνωσης (Ελαφίνα Πιερίων, 27.9.1943).
Πηγή: Γιώργος Καφταντζής, Το ναζιστικό στρατόπεδο Παύλου Μελά Θεσσαλονίκης 1941-1944, όπως το έζησε και το περιγράφει στο ημερολόγιό του ένας όμηρος, ο Λεωνίδας Γιασημακόπουλος (Αριθμός Μητρώου Φυλακής 4436), τόμ. Α΄, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1999, σ. 305-309.