Ένα ερώτημα επανέρχεται κάθε τόσο στα χείλη όσων επιχειρούν να ερμηνεύσουν την αιφνίδια εισόρμηση της Χρυσής Αυγής στο πολιτικό προσκήνιο. Πώς είναι δυνατόν να διεκδικεί διψήφια ποσοστά του εκλογικού σώματος ένα ανοιχτά ναζιστικό κόμμα σε μια χώρα που υπέφερε όσο λίγες από την τριπλή κατοχή του Άξονα και που διαθέτει νωπές ακόμα μνήμες της ναζιστικής βαρβαρότητας, σε τόπους θυσίας όπως το Δίστομο, η Κλεισούρα, τα Καλάβρυτα, ο Χορτιάτης, αλλά βέβαια και σ’ όλες τις πόλεις με εβραϊκές κοινότητες και πρώτα απ’ όλα τη Θεσσαλονίκη;
Η απάντηση είναι απλή και δυστυχώς δυσάρεστη. Δίπλα στους ήρωες της αντιναζιστικής εθνικής αντίστασης και τους άμαχους μάρτυρες, θύματα της θηριωδίας των SS, δεν έλειψαν στη χώρα μας οι συνεργάτες του κατακτητή, οι καταδότες και οι δωσίλογοι. Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου, με την αντιγραφή του μουσολινικού και του χιτλερικού καθεστώτος και την καλλιέργεια του μύθου τους, προετοίμασε σε μεγάλο βαθμό το επόμενο βήμα: τα «ιδεολογικά» επιχειρήματα για τη συνεργασία μερίδας της πολιτικής και στρατιωτικής ελίτ με τον κατακτητή.
Και το σοβαρότερο: στη χώρα μας δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ πραγματική «αποναζιστικοποίηση» μετά την απελευθέρωση. Ο Δεκέμβρης του 1944, το καθεστώς τρομοκρατίας μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας και ο εμφύλιος πόλεμος επέτρεψαν στο δωσιλογικό μηχανισμό να επανακάμψει και να ενταχθεί στη διάδοχη κατάσταση. Με τις δάφνες του ειδικευμένου αντικομμουνιστή οι παλιοί συνεργάτες των Γερμανών και οι υπονομευτές της εθνικής αντίστασης διεκδίκησαν ρόλο στην ιδιότυπη περιορισμένη και κηδεμονευόμενη δημοκρατία που επικράτησε τις δεκαετίες του ’50 και του ’60. Και βέβαια η δικτατορία απλώς ενίσχυσε αυτή την τάση και αποκατέστησε «εθνικά» και τους τελευταίους δωσίλογους, με το εφεύρημα ότι ήταν κι αυτοί μέρος της «εθνικής αντίστασης». Δεν θα περίμενε άλλωστε κανείς κάτι διαφορετικό από ένα καθεστώς το οποίο είχε επικεφαλής έναν Ταγματασφαλίτη.
Αυτή η μεταπολεμική ενσωμάτωση των δωσιλογικών μηχανισμών στο επίσημο κράτος περιγράφεται εξαιρετικά στις ιστορικές μονογραφίες του Τάσου Κωστόπουλου (Η αυτολογοκριμένη μνήμη. Τα Τάγματα Ασφαλείας και η μεταπολεμική εθνικοφροσύνη, εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα 2005) και του Στράτου Δορδανά (Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη. Επιβιώσεις του δοσιλογισμού στη Μακεδονία, 1945-1974, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2011).
Η μεταπολίτευση του 1974 δεν μπορούσε να ανατρέψει αυτή την κατάσταση, εφόσον κι αυτή υπήρξε προϊόν ενός συμβιβασμού και κάθε ριζικός εκδημοκρατισμός του κράτους φάνταζε τη δεκαετία του ’70 επικίνδυνος τυχοδιωκτισμός και πιθανή πηγή κινδύνου νέας αντιδημοκρατικής εκτροπής. Η παρωδία της «εθνικής συμφιλίωσης» που σχεδιάστηκε για μικροκομματικούς λόγους κατά τη συγκυβέρνηση του 1989 δεν έκανε τίποτα άλλο παρά να εξομοιώσει θύτες και θύματα και να επικυρώσει την παραβίαση της ιστορικής μνήμης που είχε επί δεκαετίες μεθοδικά προετοιμαστεί.
Αυτός είναι ο λόγος που η Χρυσή Αυγή δεν είναι σήμερα ούτε ποτέ υπήρξε «αντισυστημική» πολιτική δύναμη. Ακόμα και την περίοδο που η επιρροή της περιοριζόταν σε λίγες δεκάδες «μυημένους» εθνικοσοσιαλιστές δεν έπαυε να έχει σχέσεις με στελέχη του στρατού, της αστυνομίας, της δικαιοσύνης αλλά και της εκκλησίας. Μ’ άλλα λόγια, μέσω της «νοσταλγίας» του Μεταξά, του δωσιλογισμού και της χούντας, διατηρούσε επαφές με το ελληνικό «βαθύ κράτος», καθώς και με μερίδες του μεγάλου κεφαλαίου, ιδιαίτερα του εφοπλιστικού.
Αυτή είναι η πραγματικότητα που οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε σήμερα. Το φίδι που βγήκε από το αυγό του έχει βαθιές ρίζες στην ελληνική πολιτική πραγματικότητα. Γι’ αυτό και η παρουσία του δεν θα είναι συγκυριακή, αν δεν αποφασίσουμε να το αντιμετωπίσουμε καταπρόσωπο. Η εκρηκτική εμφάνιση της Χρυσής Αυγής δεν είναι τίποτα άλλο παρά η επανεμφάνιση του «εγκληματία» στον τόπο του εγκλήματος, σύμφωνα με το κλασικό απόφθεγμα της αστυνομικής φιλολογίας. Μένει να δούμε αν η πρόκληση αυτή του νεοδωσιλογισμού θα ενεργοποιήσει επιτέλους τα αντιστασιακά ανακλαστικά μιας φοβισμένης και άβουλης κοινωνίας.
Το κείμενο έχει δημοσιευθεί στην εφημερίδα “Χορτιάτης570”