Καθώς η Ακρα Δεξιά επαναφέρει το ζήτημα της φύσης και του βιολογικού φύλου για να αμφισβητήσει τις όποιες πολιτικές και κοινωνικές κατακτήσεις έχουν επιτευχθεί έως σήμερα σε ζητήματα φύλου, είναι καιρός να αναστοχαστούμε πάνω στα αυτονόητά μας και έτσι να πάρουμε δυνάμεις για τους αγώνες που έχουμε μπροστά μας.
Ολες οι ανθρώπινες κοινωνίες που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα έχουν ως κεντρικό πυλώνα στην οργάνωσή τους κάτι που ονομάζουμε «φύλο»: Κάθε άνθρωπος που γεννιέται σε μια συγκεκριμένη κοινωνία, αναπτύσσεται και συγκροτεί την προσωπικότητά της/του ως έμφυλου ανθρώπου.
Το πόσο θεμελιακή είναι η έμφυλη διάσταση στην οργάνωση των κοινωνιών και στην ανάπτυξη των εκάστοτε ατόμων γίνεται εύκολα κατανοητό. Ας σκεφτούμε το μέγεθος της «έντασης» των συζητήσεων που αφορούν την κυρίαρχη τάξη των έμφυλων σχέσεων μέσα στις κοινωνίες μας. Τη σημασία της έμφυλης υπόστασής μας μπορούμε ωστόσο να την αντιληφθούμε εύκολα και αν προσπαθήσουμε να φανταστούμε την κοινωνική ζωή μας χωρίς «διά-ταξη» των ατόμων στα επιτρεπτά, αναγνωρισμένα φύλα.
Το «κοινό», λοιπόν, όλων των μέχρι τώρα γνωστών κοινωνιών είναι η ύπαρξη κάποιας έμφυλης τάξης. Αυτό που διαφοροποιεί τις κοινωνίες μεταξύ τους είναι το «είδος» της έμφυλης τάξης. Οι διαφορές στο είδος αφορούν το πόσα και ποια φύλα είναι κοινωνικά αποδεκτά και χρησιμοποιούνται στην οργάνωση των κοινωνιών. Πόσα και ποια είναι – δύο ή περισσότερα; Ποια χαρακτηριστικά αποδίδονται στα αποδεκτά φύλα; Ποιες δυνατότητες και ποιους περιορισμούς περιλαμβάνουν οι έμφυλες ταυτοποιήσεις για τα συγκεκριμένα άτομα; Πόση βία ασκείται πάνω στα υποκείμενα κατά την ατομική πορεία ζωής τους, ώστε να «συμμορφώνονται» με τα συγκεκριμένα πρότυπα έμφυλης κανονικότητας;
Ενα σύνηθες όπλο που χρησιμοποιείται στις πολιτικές διαμάχες γύρω από την έμφυλη τάξη αποτελεί η «φύση» – σωστότερα η επίκληση της φύσης και η καταγγελία της μη φυσικότητας αποδεκτών ή κατακριτέων συμπεριφορών, στάσεων κ.λπ., που εκδηλώνονται από τα άτομα.
Οσο ισχυροί και φωνακλάδες να (νομίζουν ότι) είναι οι εκφορείς της, η επίκληση της φύσης προδίδει κατ’ αρχήν την αδυναμία τους να αναφερθούν σε κοινωνικούς λόγους για κάτι που αφορά τις κοινωνίες μας και την οργάνωσή τους. Ωσάν η επίκληση στη φύση να μας απαλλάσσει από την υποχρέωση να αιτιολογούμε την οργάνωση των κοινωνιών μας με κοινωνικούς όρους!
Σημαίνουν, όμως, τα παραπάνω ότι πρέπει να απαρνηθούμε κάθε αναφορά στη φύση; Κατηγορηματικά όχι, γιατί τότε δίνουμε ένα εύκολο πεδίο στην Ακρα Δεξιά να αναπτύξει τον αντιδραστικό λόγο της, που δικαιολογεί και νομιμοποιεί έμφυλες κοινωνικές ανισότητες. Πώς πρέπει, λοιπόν, να προσεγγίσουμε τη φύση;
Ως μέλη του βιολογικού είδους «άνθρωπος», έχουμε κληρονομήσει από τη φύση τη δυνατότητα να χρησιμοποιούμε στην οργάνωση των κοινωνιών μας λίγα ή πολλά φύλα! Σε αυτά αποδίδονται από την κοινωνία συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Η έμφυλη τάξη είναι συνεπώς κοινωνική τάξη. Το πόσο απόλυτα και βίαια απαιτεί η κοινωνία από τα άτομα να «φέρονται» σύμφωνα με το φύλο με το οποίο έχουν ταυτοποιηθεί, είναι «κοινωνική υπόθεση»: Πόσο φυλακή και πόσο ευκαιρία αποτελεί η έμφυλη διάσταση στη ζωή των ατόμων; Κατά πόσο και ποιες αλλαγές μπορούν να επιφέρουν στις έμφυλες ταυτότητές τους;
Οι έμφυλες σχέσεις είναι κοινωνικές σχέσεις και αποτελούν στοιχείο της οργάνωσης της κοινωνίας. Από τη φύση τους! Ακριβώς γιατί η δυνατότητα για συγκρότηση κοινωνίας και πολιτισμού είναι στοιχείο της ανθρώπινης φύσης!
Η επίκληση της φύσης (και του αφύσικου) είναι πολιτικό όπλο και δεν προϋποθέτει, ούτε τεκμαίρει ότι αυτός που την επικαλείται «κατέχει» επίσης και την κοινωνικά συσσωρευμένη γνώση για τη φυσικότητα της έμφυλης διάστασης και τις δυνατότητες που μας παρέχει η φύση για την κοινωνική ζωή μας.
Συνήθως ισχύει το αντίθετο: η επίκληση της φύσης και της (α)φυσικότητας για την «διατήρηση» ή «επιστροφή» σε μια συγκεκριμένη «έμφυλη τάξη» αποκρύπτει ουσιαστικά μια πολιτικά απάνθρωπη κοσμοθεωρία που θέλει τους ανθρώπους μόνο ως «πιόνια» εξουσιών και (ανεξέλεγκτων) δυνάμεων. Σε τέτοιες κοσμοθεωρήσεις οι άνθρωποι υπάρχουν μόνο για να εξ-υπηρετούν κάποια ισχυρή έμφυλη τάξη – η οποία, ωστόσο, φτιάχνεται καθημερινά από τους ίδιους τους ανθρώπους.
Η διχοτομική αντι-παράθεση της φύσης με την κοινωνία, του φυσικού με το κοινωνικό, όσο συνηθισμένη και αυτονόητη φαίνεται τόσο παραπλανητική είναι: η κοινωνικότητά μας είναι στοιχείο της φύσης μας. Η όποια επίκληση της φύσης –π.χ. στην πολιτική αντιπαράθεση για την οργάνωση της κοινωνίας μας– είναι φυσικά κοινωνική υπόθεση!
Από τη «φύση» μας έχουμε κληρονομήσει μια σειρά από δυνατότητες για το τι μπορούμε να κάνουμε ως άνθρωποι. Το τι θα κάνουμε, ωστόσο, με αυτά τα εφόδια, το πώς θα οργανώσουμε τελικά τις κοινωνίες μας είναι αποκλειστικά και μόνο κοινωνική υπόθεση. Η όποια επίκληση της φύσης (ή εναλλακτικά του Θεού) αποκρύπτει εκούσια ή ακούσια τον φυσικά κοινωνικό χαρακτήρα της όποιας έμφυλης τάξης στις κοινωνίες μας.
Και είναι αυτός ο φυσικά κοινωνικός χαρακτήρας της όποιας έμφυλης τάξης που καθιστά εμάς τους ίδιους τους ανθρώπους ικανούς και υπεύθυνους να την αλλάξουμε. Ούτε φύση ούτε θεός, κανένας αφέντης, δεν μπορεί να το αποτρέψει αυτό.
*Ο Αθανάσιος Μαρβάκης είναι καθηγητής Κλινικής Κοινωνικής Ψυχολογίας στο ΑΠΘ
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών