Το 42ο Φεστιβάλ Ολύμπου, συνεχίζοντας ακάματο το πολιτισμικό του ταξίδι και δείχνοντας όλο του τον σεβασμό στον αρχαίο τραγικό λόγο, φιλοξενεί το Εθνικό Θέατρο που περιοδεύει για την παράσταση του θεατρικού έργου του Σοφοκλή «Τραχίνιαι», γραμμένο τον 5ο π. Χ. αιώνα και γνωστό για την αρνητική εμφάνιση του Ηρακλή.
Ο Σοφοκλής πλέκει δανείζεται όλα τα θέματά του από τον Ομηρικό και επικό κύκλο. Στις «Τραχίνιες» πλέκει τον μύθο του Ηρακλή για να διδάξει ακόμα μια φορά τα ανθρώπινα πάθη, τις ανθρώπινες αδυναμίες, την ανθρώπινη μοίρα.
Η Τραχίς είναι ο τόπος πλοκής της εν λόγω τραγωδίας. Είναι μια αρχαία πόλη των Μαλιέων, κατοίκων της περιοχής της αρχαία Μαλίδας, ιστορικής περιοχής της Θεσσαλίας που ίδρυσαν οι Σπαρτιάτες το 426 π.Χ. κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, δυτικά της Οίτης, κτισμένη σε μια θέση κοντά στα υψηλά και απόκρημνα βράχια που τα αποκαλούσαν «Τραχίνιαι Πέτραι».
Η τραγωδία αναφέρεται στην τελευταία περιπέτεια της ζωής του Ηρακλή που πολεμά και βρίσκεται μακριά από την οικογένειά του, η οποία φιλοξενείται στην πόλη αυτή. Η γυναίκα του Δηιάνειρα ανησυχεί για την τύχη του. Με βαριά την ψυχή ξανοίγει το εσωτερικό της δράμα. Θλιβερά είναι τα προαισθήματά της. Υπομονή συνιστά ο χορός των Τραχίνιων γυναικών, γιατί πάντα χαρά και λύπη πάνε μαζί στ’ ανθρώπινα και αιφνίδια εναλλάσσονται. Και να που έρχεται ο ευ-άγγελος, ο καλός άγγελος, φέρνει το μήνυμα πως ζει ο καλός της και τα στήθια της γεμίζουν από χαρά. Παιάνα ευχαριστήριο ας ψάλει ο Χορός.
Ο Ηρακλής έρχεται νικητής, αλλά φέρει μαζί του μια κόρη του βασιλιά Ευρίπου, την Ιόλη. Μασημένα τα λόγια του για την όμορφη και σκυθρωπή αρχοντοπούλα. Και γρήγορα θα ‘ρθει και η δραματική αποκάλυψη: βαθιά μαζί της ερωτευμένος τη θέλει δεύτερη γυναίκα στο παλάτι του.
Η Δηιάνειρα γνωρίζει την αλήθεια, αλλά γνωρίζει και τη δύναμη του έρωτα που «άρχει και Θεών» όπως θέλει. Και ο ανώτερος σε δύναμη Ηρακλής αποδείχτηκε κατώτερος από τον έρωτα. Ποια, όμως, γυναίκα δέχεται να μοιράζεται με άλλη τη συζυγική κλίνη; Η Δηιάνειρα νιώθει ότι ο εγωισμός και η αξιοπρέπειά της πληγώνονται. Βλέπει μάλιστα τη σύνευνο να είναι ανθηρότερη και τον άντρα της να προτιμά τους ανθούς της νιότης. Προσφεύγει, όμως, και η ίδια στα φίλτρα της αγάπης. Αναθυμάται τον χιτώνα του Νέσσου, του κενταύρου που κάποτε προσπάθησε να απαγάγει τη Δηιάνειρα και φονεύθηκε από τον Ηρακλή, αλλά πρόλαβε και της χάρισε ένα ερωτικό φίλτρο ανακατεμένο με το αίμα του ή το σπέρμα του, λέγοντας πως αν κάποτε ο Ηρακλής έπαυε να την αγαπά, έπρεπε να του δώσει ένδυμα εμποτισμένο με αυτό το υγρό. Τελικά, ο χιτώνας του Νέσσου έγινε το φονικό όργανο που σκότωσε τον μέγιστο των Ελλήνων Ηρώων, τον Ηρακλή, με φρικτούς πόνους.
Ο Ηρακλής περιπλέκεται σε θανατική δίνη και η Δηιάνειρα, βλέποντας να χάνει για πάντα τον άντρα της και τον γιο της Ύλλο να την κατηγορεί ως δολοφόνο του πατέρα του, αυτοκτονεί. Στην τελευταία εικόνα ο Ηρακλής παρακαλεί τον γιο του να τον σκοτώσει και να παντρευτεί την κόρη του Ευρίπου. Ο Ύλλος υποχρεώνεται με όρκο να υπακούσει την πατρική θέληση. Ζει το δικό του δράμα, καθώς η ψυχή του είναι δηλητηριασμένη από τα δεινά που προκάλεσε η απερισκεψία του πατέρα του, η αιτία της οικογενειακής του δυστυχίας. Καλείται ακόμα να πάρει για γυναίκα του, παρά την επιθυμία του, την ερωμένη του πατέρα του και, το χειρότερο, να δώσει ο ίδιος με δικό του «φονικό χέρι» τέλος στη ζωή του ανθρώπου που τον έφερε στη ζωή. Αλλά «το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον».
Η τραγωδία του Σοφοκλή δεν ασχολείται ούτε με οικογενειακά προβλήματα ούτε με ψυχολογικά των ηρώων. Θέμα του Σοφοκλή είναι η ανθρώπινη μοίρα και δη η πλάνη των θνητών πώς μπορούν να ελέγχουν τη ζωή τους ενώ κάθε στιγμή που κυλά είναι ένα βήμα πιο κοντά στον αναπότρεπτο αφανισμό. Στο τρομερό δίχτυ των θεών βρίσκονται τελικά να σπαρταρούν όλοι οι ήρωες του έργου, ανεξάρτητα αν φταίνε ή όχι. Ο Σοφοκλής με την τραγωδία αυτή φέρνει μια νέα μορφή για το αρχαίο δράμα, την τραγική και αυτοθυσιαζόμενη Ελληνίδα Δηιάνειρα, ως αντίβαρο στη Βαρβαρική εκδικητική Μήδεια.
Ο θεατής παρακολουθεί ένα ανθρώπινο δράμα και πλήθος συλλογισμών παρελαύνουν από το μυαλό του. Και πρώτη παρελαύνουσα σκέψη το λαϊκό γνωμικό πως οι αμαρτίες γονέων παιδεύουν τα τέκνα τους. Επίσης, «μηδένα προ του τέλους μακάριζε», όπως είπε 150 χρόνια πριν τον Σοφοκλή ο Αθηναίος πολιτικός Σόλων, μπορεί να σκέφτεται ο θεατής. Γιατί την καλή τύχη του ανθρώπου τη βλέπει κανείς μονάχα κατά το τέλος του.
Το Εθνικό Θέατρο παρουσιάζει την Κυριακή 18 Αυγούστου την τραγωδία αυτή στο αρχαίο θέατρο του Δίου. Πρόκειται για θεατρική δραματική διήγηση με άφθονα εντυπωσιακά στοιχεία, όπου διαγράφεται γλαφυρή, αληθινή και ανθρώπινη η γυναίκεια μορφή της ηρωίδας με όλη τη γκάμα της ευγένειας και της οδύνης.
Ας είμαστε όλοι εκεί για να «διδαχθούμε» από τη σοφόκλεια σκέψη και να συλλογιστούμε στα ανθρώπινα.
Επιμέλεια: Ευαγγελία Ράπτου-Στεργιούλα, Καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας, Υπ. Διδάκτωρ Tμ. Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ., Τομέα Γλώσσας Θεάτρου και Πολιτισμού Παν. Αιγαίου
