Το εμβληματικό έργο του γαλλικού θεάτρου «Οι Δίκαιοι» του Αλμπέρ Καμύ παρουσιάζει το Ubu Art Crew στο Studio VisMotrix για λίγες ακόμη παραστάσεις.
Μέσα από το έργο εκφράζεται ο επαναστατημένος άνθρωπος, ο οποίος έρχεται αντιμέτωπος με την ίδια τη φύση της επανάστασης. Τα ερωτήματα που προκύπτουν από το έργο, είναι πολλά.
Η Μαρία Γρίβα, που υπογράφει την σκηνοθεσία της παράστασης και την προσαρμογή του κειμένου, και η Αντιγόνη Μπάρμπα, μία εκ των ηθοποιών μίλησαν στο alterthess.gr.
Συνέντευξη στην Ευγενία Χατζηγεωργίου
Τι πραγματεύεται το έργο;
(Μαρία Γρίβα) «Οι Δίκαιοι» είναι ένα έργο το οποίο είναι γραμμένο το 1949 και το θέμα του είναι εμπνευσμένο από πραγματικά γεγονότα. Βρισκόμαστε στην προεπαναστατική Ρωσία του 1905, όπου μια ομάδα επαναστατών ετοιμάζει τη δολοφονία του Μεγάλου Δούκα, θείου του Τσάρου. Την στιγμή όμως της απόπειρας, ένα απρόσμενο γεγονός θα αλλάξει τα πράγματα. Ο Καμύ χρησιμοποιεί την θεατρική δομή για να μιλήσει για τον «επαναστατημένο άνθρωπο» (εννοώ το φιλοσοφικό του δοκίμιο) και για την αντίφαση που βαραίνει την φύση της εξέγερσης. Αν δηλαδή τεκμηριώνονται ηθικά οι πράξεις βίας των «επαναστατημένων», που πολλές φορές φτάνουν μέχρι και την δολοφονία.
(Αντιγόνη Μπάρμπα) Μέσα στο έργο θίγονται οικουμενικά ζητήματα που απασχολούν τους ανθρώπους ανά τους αιώνες. Η αίσθηση του δικαίου, το πόσο διαφορετικοί είμαστε οι άνθρωποι.. πόσο μοναδικοί. Kι αν υπάρχει κοινός τόπος συνάντησης τόσο σε επίπεδο επικοινωνίας όσο και σε επίπεδο κατανόησης της διαφορετικότητας αυτής. Ποια είναι τα όρια της βίας; Η βία είναι ένα μέσο για να φέρει μια αλλαγή ή οδηγεί σε ένα κύκλο αίματος χωρίς κανένα αποτέλεσμα; Η αφαίρεση μιας ανθρώπινης ζωής μπορεί να δικαιολογηθεί βάσει των συνθηκών που λαμβάνει χώρα; Η πίστη, όχι μόνο σε σχέση με το θείο, αλλά και σε σχέση με την δικαίωση του αγώνα του ανθρώπου που μέσω μιας ιδέας θέλει να αλλάξει τον «κόσμο». Η αγάπη προς τον άνθρωπο. Η εξουσία αντιμέτωπη με μια άλλη πραγματικότητα, την πραγματικότητα του λαού.
«Oι Δίκαιοι» του Αλμπέρ Καμύ τοποθετούνται στην Ρωσία του 1905. Τι κοινό βρίσκει ο θεατής με την Ελλάδα του σήμερα; Υπάρχουν διαχρονικά ζητήματα που θίγονται;
(Μ.Γ) Ο Καμύ παίρνει ως αφορμή την Ρωσία του 1905 για να μιλήσει για πανανθρώπινα ζητήματα που σχετίζονται με τη βία, την τρομοκρατία, αλλά και με την ηθική της επανάστασης. Δικαιούται ο εξεγερμένος να σκοτώνει; Μπορεί μια επανάσταση να είναι το ίδιο δίκαιη για όλες τις πλευρές; Είναι η βία ο τρόπος για να απαντήσουμε στη βία της εξουσίας και του κράτους; Υπάρχουν όρια στον αγώνα για τη δικαιοσύνη; «Οι Δίκαιοι» είναι ένα έργο μέσα από το οποίο εκφράζονται τα μεγάλα ερωτήματα της «αγωνιζόμενης» ύπαρξης. Δεν δίνει απαντήσεις. Θέτει όμως ερωτήσεις και αυτό είναι μια αρχή. Οι μέρες που ζούμε είναι επικίνδυνες. Το ίδιο επικίνδυνες με τότε. Το αδιέξοδο για όλους μοιάζει να μεγαλώνει και εμείς το μόνο που καταφέρνουμε μέχρι στιγμής, είναι να κοιταζόμαστε αμήχανα. «Οι Δίκαιοι» μπορούν και χτίζουν πάνω στην απελπισία την πίστη στην ελπίδα. Εμείς;
(Α.Μ) Όλα αυτά που προανέφερα και άλλα τόσα ζητήματα θίγονται μέσα σε αυτό το φιλοσοφικό έργο του Αλμπέρ Καμύ. Και φυσικά είναι ένα έργο διαχρονικό και άκρως επίκαιρο. Κάποια στιγμή ο Γιάνεκ , διαφωνώντας με τον Στεπάν, όσον αφορά το ζήτημα ενός καλύτερου «αύριο» θα πει: «Πρέπει κανείς να είναι σίγουρος πως θα έρθει η μέρα αυτή. […] δεν μπορείς να είσαι! Για να μάθουμε ποιος από τους δυο μας έχει δίκιο, θα χρειαστεί η θυσία τριών γενεών, αμέτρητοι πόλεμοι, τρομαχτικές επαναστάσεις. Κι όταν πια αυτή η βροχή από αίμα θα χει διαποτίσει τη γη, εσύ και γω θα χουμε γίνει στάχτη από καιρό». Κάθε φορά λοιπόν που ακούω αυτά τα λόγια, βουρκώνω, γιατί σκέφτομαι.. «Πόσο δίκιο έχει.. πράγματι αυτό έχει συμβεί και συνεχίζει να συμβαίνει! Η ιστορία κάνει κύκλους!»
Πως αποφάσισες να ασχοληθείς με το συγκεκριμένο έργο του Αλμπέρ Καμύ; Δεν είναι από τα έργα που επιλέγονται συχνά στην Ελλάδα.
(Μ.Γ) Πριν από περίπου δύο χρόνια άκουγα μια ραδιοφωνική εκπομπή. Δεν θυμάμαι ούτε τον παραγωγό , ούτε και το θέμα συζήτησης που είχε. Άκουσα λοιπόν να διαβάζει, ανάμεσα στα άλλα, κάποια αποσπάσματα από τους Δίκαιους. Εκεί έγινε η πρώτη μετακίνηση μέσα μου. Δεν ήξερα όμως καν ότι επρόκειτο για θεατρικό έργο του Αλμπέρ Καμύ. Εγώ, όπως και ο περισσότερος κόσμος, γνώριζα τα λογοτεχνικά του κείμενα όπως Ο ξένος, Η πτώση, Η πανούκλα. Αμέσως το αναζήτησα και το βρήκα. Το διάβασα. Ξανά και ξανά. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορώ να σας περιγράψω με ακρίβεια το τι ένιωθα διαβάζοντάς το. Ήμουν σίγουρη πάντως ότι με αφορούσε. Μου άνοιγε δρόμους, Και αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό για μένα καλλιτεχνικά. Να μπορείς να ξεκινάς ένα νέο ταξίδι κάθε φορά, που να έχει να κάνει και με την προσωπική σου πορεία ως άνθρωπος. Όλα τα ζητήματα που πραγματεύεται, ήταν σκέψεις που ειδικά τα τελευταία χρόνια ξεπηδούσαν στο μυαλό μου όλο και πιο συχνά. Η δικαιοσύνη και η αδικία, η βία από όπου και αν προέρχεται, είτε από το κράτος και την αστυνομία που δολοφονεί 15 χρονους μαθητές, είτε από αυτόν που θα ανατινάξει μια πρεσβεία, η εξέγερση, ο αγώνας για ισότητα, τα κοινωνικά και πολιτικά αδιέξοδα, η κρίση των αξιών που βιώνουμε ως κοινωνία. Μέσα από τα πρόσωπα των Δίκαιων προσπάθησα να καταλάβω.
Σκέφτηκα πολύ πάνω σε όλα αυτά που σας ανέφερα. Και αυτό είναι σημαντικό για μένα. Είναι ένα βήμα. Προς κάπου. Αυτό το προσωπικό βήμα λοιπόν θέλησα να το μοιραστώ και με τους θεατές. Και ποιος ξέρει ίσως κάπως έτσι ενώσουμε κάποια στιγμή όλοι τα βήματά μας προς μια κοινή πορεία.
Το έργο δεν παρουσιάζεται συχνά στην Ελλάδα, είναι αλήθεια. Η δυσκολία του να παρουσιαστεί έγκειται στο γεγονός του ότι δεν ακολουθεί την συνηθισμένη δομή ενός θεατρικού έργου. Με την έννοια αύτη δεν έχουμε δράσεις και ανατροπές , όπως τις έχουμε συνηθίσει στα περισσότερα έργα του παγκόσμιου ρεπερτορίου. «Οι Δίκαιοι» φέρουν την φιλοσοφική σκέψη του Αλμπέρ Καμύ. Το θέατρο επιλέγεται από τον συγγραφέα ως το μέσο για να παρουσιάσει τις σκέψεις του πάνω σε όλα αυτά τα ζητήματα που προανέφερα.
Ποια είναι η σκηνοθετική σου πινελιά στο έργο;
(Μ.Γ) Το έργο, έτσι όπως είναι γραμμένο, τοποθετείται χρονικά στην προεπαναστατική Ρωσία του 1905. Εγώ θέλοντας να καταρρίψω τον ρεαλιστικό χρόνο και τόπο, αποφάσισα να τοποθετήσω την δράση σε ένα πιο ά-χρονο τοπίο. Τα ζητήματα που θίγονται στο έργο δεν ανήκουν αποκλειστικά και μόνο σε μια περίοδο της ιστορίας και δεν αφορούν μόνο μια συγκεκριμένη εποχή και κοινωνία. Η βία, η αδικία, η δικαιοσύνη, η τρομοκρατία, η επανάσταση, είναι θέματα που απασχολούν την ανθρώπινη σκέψη από τη πρώτη στιγμή της οργάνωσης των κοινωνιών. Γι αυτό προσπάθησα να δημιουργήσω ένα πιο «ποιητικό» πλαίσιο αν θέλετε που θα ξέφευγε από έναν ιστορικό ρεαλισμό και θα ανταποκρινόταν καλύτερα και στον ιδιαίτερα ποιητικό και φιλοσοφικό λόγο του Καμύ. Βλέποντας το έργο λοιπόν ο θεατής δεν παρατηρεί κάποιες «γραφικές» φιγούρες Ρώσων επαναστατών που μιλάνε για την δικαιοσύνη και την εξέγερση, αλλά «βουτάει» μέσα στα μεγάλα ζητήματα που ξεδιπλώνονται μπροστά του, προσπαθώντας να καταλάβει όχι πλέον το που και το πότε, αλλά το πως και το γιατί. Τα σκηνικά είναι απλώς κάποια ξύλινα κουτιά που «μεταμορφώνονται» κάθε φορά, ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε σκηνής. Το ιδιωτικό γίνεται δημόσιο, το μέσα, έξω και πάλι αντίστροφα. Δημιουργία ατμόσφαιρας, καθαρές γραμμές και δυναμική στην υποκριτική των ηθοποιών. Αυτοί ήταν οι κύριοι στόχοι μου σκηνοθετικά.
Πόσο σε δυσκόλεψε ο λόγος του Αλμπέρ Καμύ;
(Μ.Γ) Το πώς θα διαχειριστώ τον λόγο του Καμύ, ήταν ένα από τα μεγαλύτερα στοιχήματα που έβαλα με τον εαυτό μου. Ο Γάλλος νομπελίστας χρησιμοποίησε όπως προανέφερα την θεατρική δομή για να περάσει τις απόψεις του για όλα αυτά τα φιλοσοφικά και πολιτικά ζητήματα που θίγονται στο έργο. Αυτός ο λόγος λοιπόν έπρεπε να γίνει καθημερινός, να μπορέσει να «μιληθεί». Για να μην φανεί γραφικός ή περίεργος ή διδακτικός έπρεπε να κατανοήσουμε καλά το τι λέγεται και να μετά να βρούμε την «αλήθεια» των όσων λέγονται. Μαζί με τους συνεργάτες μου δουλέψαμε πάνω στο κείμενο, αφαιρέσαμε στοιχεία όπου κρίναμε απαραίτητο ότι έπρεπε να αφαιρεθούν και προσαρμόσαμε το έργο για τις ανάγκες της παράστασης. Αφού λοιπόν καταλήξαμε σε ένα πρώτο υλικό, το επόμενο στάδιο ήταν η απόδοση του υλικού αυτού από τους ηθοποιούς. Χωρίς περιττά στολίδια και υπερβολές, με φυσικότητα και ειλικρίνεια, οι ηθοποιοί κατάφεραν να βρουν στον λόγο του Καμύ μια προσωπική αλήθεια. Και αυτό ήταν που έλυσε και τον γρίφο. Όσα λέγονται λοιπόν δεν είναι παιγμένα τάχα, στα ψεύτικα, αλλά πηγάζουν από τις προσωπικές αναζητήσεις των ηθοποιών και από τον προσωπικό αγώνα του καθένα και την απόφασή του να αναμετρηθεί με ένα τόσο δύσκολο κείμενο.
Ποιος είναι ο ρόλος σου στην παράσταση και πως τον κρίνεις;
(Α.Μ) Η Ντόρα, τώρα.. Η Ντόρα βρίσκεται ανάμεσα σε αυτό που υποστηρίζει ο Στεπάν, ότι δηλαδή μέσα από την απόλυτη καταστροφή θα γεννηθεί μια νέα καλύτερη πραγματικότητα και σε αυτό που είναι ο Γιάνεκ, με δυο λόγια, ο ρομαντικός της επανάστασης που είναι έτοιμος να θυσιαστεί για τον λαό του. Η Ντόρα βρίσκεται σε ένα τεντωμένο σκοινί , ζει μέσα στην αμφιβολία. Από την μία έχει αφιερώσει τη ζωή της στην οργάνωση και στην πραγμάτωση του σκοπού αλλά από την άλλη βιώνει την αίσθηση του φόβου σαν ένα παιδί που έχει βιαστεί να μεγαλώσει. Έχει ευνουχίσει το θηλυκό κομμάτι της αλλά διψά για λίγη ακόμη αγάπη. Εμφανίζεται δυναμική αλλά τρέμει το φυλλοκάρδι της. Κάποια στιγμή θα αποφασίσει πως είναι προτιμότερο να πεθάνει από το να ζει μέσα στην αμφιβολία. Την Ντόρα την έχω αγαπήσει πολύ γιατί μου μοιάζει. Όλα αυτά τα ερωτηματικά που υπάρχουν στο κεφάλι της για το σήμερα, το αύριο, την τρυφερότητα, την αγάπη την αφοσίωση, αλλά και για το πώς θα γίνει να αλλάξουμε αυτό που βιώνουμε σήμερα, τα έχω και εγώ.
Σε βοήθησε το έργο αλλά και ο ρόλος σου να ανακαλύψεις στοιχεία της κοινωνίας και του εαυτού σου αντίστοιχα, τα οποία δεν είχες σκεφτεί ποτέ έως σήμερα;
(Α.Μ) Η κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε είναι κατάσταση πολέμου κατά τη γνώμη μου. Απλά ο πόλεμος δεν γίνεται με όπλα. Είναι οικονομικός. Δεν νομίζετε πως ο απόλυτος καπιταλισμός δεν ασχολείται με άτομα αλλά με αριθμούς; Δεν αισθάνεστε πως αυτό δεν «πάει» άλλο και κάτι πρέπει να γίνει; Αναρωτιέμαι με ποιο μέσο;
Κατά τη γνώμη σας, σε ποιες περιπτώσεις δικαιολογείται η βία; Υπάρχει ηθική στην επανάσταση; Η δικαιοσύνη είναι μία αντικειμενική ή μία υποκειμενική έννοια;
(Α.Μ) Δεν σας κρύβω πως πολλές φορές έχω σκεφτεί.. «Αυτοί θέλουν σκότωμα». Σαφώς και δεν κυριολεκτώ, αλλά το έχω σκεφτεί.
Η βία είναι ένα κομμάτι πολύ ξένο για μένα. Βέβαια η βία παίρνει διάφορες μορφές και την συναντάμε καθημερινά δίπλα μας. Εγώ επιθυμώ έναν κόσμο γεμάτο αθωότητα. Έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι είναι ίσοι μεταξύ τους. Ένα κόσμο Δίκαιο. Ποιος είναι αυτός όμως που μπορεί να πει με σιγουριά.. «αυτό είναι δίκαιο και σωστό». Παρόλα αυτά θαυμάζω πολύ τους ανθρώπους που υπό το πρίσμα μιας ιδέας αφιέρωσαν όλη τη ζωή τους στην «επανάσταση». Αυτό είναι κάτι που προϋποθέτει ήθος. Ναι η επανάσταση κλείνει μέσα της το ήθος. Τι είναι ήθος; Ήθος είναι χαράζω μια πορεία και την ακολουθώ με πίστη. Δεν παρεκκλίνω. Και αν κοιτάξετε λίγο καλύτερα την ιστορία οι περισσότεροι επαναστάτες, αυτό τουλάχιστον το έκαναν. Αφιέρωσαν τη ζωή τους για ένα καλύτερο αύριο αναλαμβάνοντας όλο το κόστος των πράξεων τους.
(Μ.Γ) Δεν μπορώ να σου απαντήσω σε ποιες περιπτώσεις δικαιολογείται η βία. Δεν ξέρω. Θα σου πω μόνο αυτό που νιώθω. Η ίδια η καθημερινότητα που βιώνω είναι βίαιη. Και δεν μπορώ σίγουρα να την αποδεχτώ έτσι απλά και να την δικαιολογήσω μέσα μου. Θα ήθελα να ξέρω απλά πως θα ήταν μια μέρα στη ζωή των ανθρώπων χωρίς αυτήν!
Η ηθική είναι ένας όρος που προήλθε από τους ίδιους τους ανθρώπους. Το τι είναι ηθικό και τι όχι, σε περιπτώσεις που οι κοινωνίες είναι υπό κατάρρευση, δεν είναι και τόσο απλό να απαντηθεί. Μια επανάσταση πρεσβεύει πάντα την απόρριψη της υπάρχουσας κοινωνικής δομής και στοχεύει στην δημιουργία μιας νέας, Καλύτερης ή χειρότερης, η ιστορία θα το κρίνει. Είναι λοιπόν οξύμωρο να πούμε ότι η επανάσταση έχει ηθική μιας και στόχος της είναι η ανατροπή των υπαρκτών δομών και θεσμών και η δημιουργία νέων.
Σίγουρα η έννοια της δικαιοσύνης είναι ένα ζήτημα πολύ προσωπικό και διαμορφώνεται κυρίως από το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνει ένας άνθρωπος.Το δίκαιο νομίζω ότι σχετίζεται σε σημαντικό βαθμό και με το αίσθημα του αλτρουισμού. Πόσο έντονο υπάρχει μέσα μας ή όχι. Ή πόσο μας ενδιαφέρει κάτι τέτοιο. Βέβαια παρά τις μεγάλες διαφορές που μπορούν να έχουν οι κοινωνίες μεταξύ τους και οι ίδιοι οι άνθρωποι, υπάρχει πάντα αυτή η συλλογική μνήμη, η κοινή ρίζα, που τελικά μας “ενώνει”.Η συνειδητοποίηση αυτή τελικά μπορεί να δώσει στην έννοια της δικαιοσύνης μια πιο οικουμενική διάσταση κατά την άποψή μου.
Πείτε μας λίγα λόγια για την ομάδα των Ubu Art Crew.
(Μ.Γ) Η ομάδα των UBU ART CREW είναι μια νέα καλλιτεχνική ομάδα της Θεσσαλονίκης. Το όνομά της είναι εμπνευσμένο από το θεατρικό έργο του Αλφρέντ Ζαρύ, Ο Βασιλιάς Υμπύ. Το συγκεκριμένο έργο είδε για πρώτη φορά το φως της σκηνής το 1896 και είχε προκαλέσει μεγάλη αναστάτωση, γιατί διακωμωδούσε με σκληρό τρόπο την αστική τάξη και την εξουσία. Τόσα χρόνια αργότερα, εμείς ως ένα «άλλο» πλήρωμα του UBU θέλουμε να ‘σχολιάσουμε’ τον καθωσπρεπισμό και τον συντηρητισμό που βιώνουμε ως νέοι μέσα στην κοινωνία και να μιλήσουμε μέσα από την δική μας γλώσσα, που είναι η τέχνη του θεάτρου. Η ομάδα αποτελείται από καλλιτέχνες που προέρχονται από όλους τους χώρους των τεχνών (θέατρο, εικαστικά, video art, μουσική, φωτογραφία, γραφιστική). Στόχος μας είναι η ανάπτυξη της τέχνης του θεάτρου και εν γένει οποιασδήποτε καλλιτεχνικής δράσης που συνδέεται με το χώρο των παραστατικών τεχνών και προάγει την συλλογική έκφραση. Η παράσταση «Οι Δίκαιοι» είναι η πρώτη θεατρική μας παραγωγή. Και έπεται συνέχεια!
(Α.Μ) Λίγα λόγια για την ομάδα μας. Ο Γιάνεκ πιστεύει πως η «Ποίηση είναι τέχνη επαναστατική». Μου αρέσει πολύ αυτή η φράση. Γιατί το αναφέρω αυτό; Πιστεύω πως το θέατρο επίσης είναι τέχνη επαναστατική. Έτσι κι εμείς μαζευτήκαμε κάποιοι νέοι καλλιτέχνες, με τα όνειρα μας, με τα πιστεύω μας και με τη βαθιά ανάγκη μας για έκφραση. Η ομάδα μας αποτελείται από διαφορετικούς ανθρώπους που έχουν όμως μια κοινή αίσθηση για τα πράγματα και μια κοινή αγάπη, το θέατρο. Αυτή είναι η πρώτη μας δουλειά και χαίρομαι πολύ που πηγαίνει τόσο καλά.
Διαβάστε επίσης: