Με αφετηρία τη μνημειώδη πια φράση «αυτά τα χέρια μπορεί καμιά φορά να χαιρετούν έτσι, αλλά είναι καθαρά χέρια» που εκστόμισε ο προφυλακισμένος Μιχαλολιάκος ένα χρόνο πριν, ξεκινάει το ταξίδι του στην εκφασισμένη ελληνική κοινωνία ο Κωστής Παπαϊωάννου. Με αυτόν ακριβώς τον τίτλο («Τα “καθαρά χέρια” της Χρυσής Αυγής – Εφαρμογές ναζιστικής καθαρότητας») κυκλοφόρησε πριν από λίγες μέρες από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» το βιβλίο του προέδρου της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Με σπουδές Ιστορίας, Πολιτικής Επιστήμης και Κοινωνιολογίας, και με πολυετή πείρα στη μάχη για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο συγγραφέας μάς δίνει τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε βήμα βήμα πώς η Χ.Α. εφάρμοσε τη ναζιστική αρχή της εθνοφυλετικής καθαρότητας σε κάθε πεδίο της δημόσιας σφαίρας. Ο Παπαϊωάννου εξετάζει τη στρατηγική επέκτασης κι ερμηνεύει την πολιτική επέλαση αυτής της οργάνωσης, της οποίας «ο ναζισμός ήταν η διασκέδαση, η βαριά εγκληματικότητα ήταν η δουλειά». Με λόγο γλαφυρό και πολιτικά γενναίο, σήμερα μας μιλά για τη δικαστική και πολιτική αντιμετώπιση του φαινομένου, διατυπώνει ενστάσεις, σημειώνει παραλείψεις και καλεί σε εγρήγορση. «Η μάχη έχει μόλις αρχίσει», μας λέει και τονίζει: «Φοβάμαι μια πρόωρη “παύση εργασιών”, ένα βιαστικό κλείσιμο της υπόθεσης».
«Δεν πρέπει να επιτρέψουμε να χρησιμοποιηθεί η ποινική αντιμετώπιση της Χ.Α. ως νομιμοποιητικό άλλοθι για σκλήρυνση της καταστολής κοινωνικών αντιστάσεων. Καλοδεχούμενος ο επίσημος αντιναζισμός, έστω και όψιμος, αλλά δεν πρέπει να τροφοδοτήσει εκ νέου τη θεωρία των δύο άκρων»
«Η δημοσκοπική αντοχή τής Χ.Α. επιβεβαιώνει ότι τα δύσκολα βρίσκονται μπροστά μας. Η κοινωνία έμαθε να καλεί νταήδες για τον ανεπιθύμητο ενοικιαστή ή μικροπωλητή. Απελπισμένοι μικροαστοί βρήκαν ελπίδα στον τσαμπουκά και τη στρατιωτική παράταξη»
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στην Ντίνα Δασκαλοπούλου
• Παρ’ όλες τις συγκλονιστικές αποκαλύψεις για την εγκληματική δράση της Χρυσής Αυγής, το «κόμμα» φαίνεται να διατηρεί έναν σκληρό πυρήνα ψηφοφόρων. Πώς εξηγείτε το φαινόμενο;
«Ο εκφασισμός του κοινωνικού σώματος δεν θα μπορούσε να αναστραφεί με την έναρξη δικαστικής διερεύνησης και την επικοινωνιακή καταιγίδα που τη συνόδευσε. Αφήστε που ο όψιμος αντιφασισμός του πολιτικού και δημοσιογραφικού προσωπικού ενδέχεται να λειτουργεί αντίστροφα, φρεσκάροντας το αντισυστημικό μακιγιάζ τής Χ.Α. Επιπλέον, ο παραδοσιακός αντιφασιστικός λόγος δεν αρκεί πλέον, ως τέτοιος, για να κινητοποιήσει πλήθη. Σήμερα οφείλουμε να αναζητήσουμε το περιεχόμενο ενός νέου αντιφασισμού, με δεδομένη την ιστορική γνώση και τη βιωμένη εμπειρία. Σήμερα δεν πολεμάμε γύρω από τη Μαδρίτη, δεν υπερασπιζόμαστε το Στάλινγκραντ. Αντιμετωπίζουμε μια άλλη επέλαση της φασιστικής πράξης. Βέβαια, η αντιμετώπιση του φασισμού ξεκινά από τους παράγοντες που τον ενισχύουν. Μιλάω για τη σκληρή οριζόντια λιτότητα και την ακραία φτωχοποίηση· το υπαρξιακό, σωματοποιημένο σχεδόν, καθολικό αίσθημα βαθιάς αδικίας που ολοένα και εντείνεται· την απαξίωση και ηθικολογική αντιμετώπιση της πολιτικής, την απονομιμοποίηση θεσμών εκπροσώπησης· τον εθνολαϊκιστικό λόγο που εκπέμπεται δεξιά κι αριστερά. Και επίσης, διαχρονικές αντιλήψεις που προϋπήρχαν της ανόδου της Χ.Α.: λατρεία της ομοιογένειας, μυθοποίηση της εθνοφυλετικής καθαρότητας, ρατσισμός, σεξισμός, ομοφοβία, αντισημιτισμός. Προσθέστε την επιφυλακτικότητα ή εχθρότητα προς τις ελίτ, τον διάχυτο αντιδιανοουμενισμό. Ολα αυτά είναι βαθύτατα ακροδεξιές αντιλήψεις διαχωρισμού και αποκλεισμού, αλλά ενδημούν σε όλο το κοινωνικό σώμα. Η δημοσκοπική αντοχή τής Χ.Α. επιβεβαιώνει ότι τα δύσκολα βρίσκονται μπροστά μας. Η κοινωνία έμαθε να καλεί νταήδες για τον ανεπιθύμητο ενοικιαστή ή μικροπωλητή. Εμαθε στην επιβολή, στις παραγγελιές εκκαθάρισης. Εκατοντάδες μέλη περιφερόμενων ταγμάτων αποχαλινώθηκαν στο μεθυστικό πανηγύρι της άγριας βίας και του εύκολου χρήματος. Απελπισμένοι μικροαστοί βρήκαν ελπίδα στον τσαμπουκά και τη στρατιωτική παράταξη. Η λεηλασία της αξιοπρέπειας στα συσσίτια μόνο για Ελληνες (πόσο κάλπικα αποκαλύπτονται) συνεχίζει να έχει υποστηρικτές. Η μάχη μόλις αρχίζει».
• Το Σάββατο είδαμε ακόμα μία αντιφασιστική πορεία στον Αγιο Παντελεήμονα, με κεντρικό διακύβευμα το άνοιγμα της παιδικής χαράς, η οποία ξανάκλεισε μόλις οι αντιφασίστες αποχώρησαν. Ποια κατά τη γνώμη σας θα μπορούσε να είναι μια σοβαρή παρέμβαση σε τέτοιες γειτονιές;
«Η Χ.Α. επέδραμε οργανωμένα: παροχή “προστασίας”, βίαιη ρύθμιση αστικών διαφορών, προσφορές σε είδος, βίαιη εκκαθάριση. Πρόκειται για στρατηγική κατάληψης του κοινωνικού πεδίου, επέκταση στον χώρο, οικοδόμηση συμμαχιών με φορείς συμφερόντων. Ο συγκρουσιακός χαρακτήρας των παρεμβάσεων και η “μιντιακή φασαρία” ενίσχυσαν το αντισυστημικό προφίλ. Η Χ.Α. έβαζε φωτιά στη δυσαρέσκεια των εξαθλιωμένων μαζών. Ως “λαϊκός τιμωρός” οικειοποιούνταν τον διάχυτο θυμό. Το προπέτασμα φυσικά έκρυβε νονούς και μπράβους. Σήμερα το κρίσιμο είναι και πάλι ο έλεγχος του δημόσιου χώρου. Στον δημόσιο χώρο που λειτουργεί, αρθρώνονται συλλογικές απαντήσεις στην κοινωνική αποδιάρθρωση. Είναι χώρος “αφιλόξενος” για τους ναζιστές. Ο δημόσιος χώρος, αντίθετα, που αφήνεται να ερημώσει, είναι χώρος έτοιμος για τα τάγματα εφόδου. Η μαφία ηγεμονεύει στην εγκατάλειψη».
• Αρκεί η δικαστική αντιμετώπιση των νεοναζί σε μια κοινωνία που έχει υποστεί μιθριδατισμό στον εθνικιστικό λόγο;
«Οχι δεν αρκεί. Ομως δεν μπορεί και να υποτιμάται. Επί χρόνια φωνάζαμε πως η Χ.Α. πρέπει να αντιμετωπιστεί σαν συνδικάτο του εγκλήματος. Ο ναζισμός ήταν η διασκέδαση, η βαριά εγκληματικότητα ήταν η δουλειά. Οι ίδιοι το είπαν στις καταθέσεις τους. Για δεκαετίες ασκήθηκαν στον ναζιστικό και στο κοινό έγκλημα – με μια κουβέντα στο ναζιστικό κοινό έγκλημα. Επιτέλους η Δικαιοσύνη αποφάσισε να κινηθεί. Αργησε; Φυσικά και άργησε. Δυστυχώς, περίμενε το νεύμα της πολιτικής εξουσίας. Ομως επιτέλους κινήθηκε. Αυτό το χαιρετίζουμε χωρίς μεμψιμοιρίες. Οφείλουμε παράλληλα να είμαστε σε εγρήγορση. Να ζητάμε να προχωρήσει η έρευνα στο μεσαίο στελεχικό δυναμικό, να φτάσει στους χρηματοδότες. Γιατί φοβάμαι μια πρόωρη “παύση εργασιών”, ένα βιαστικό κλείσιμο της υπόθεσης. Εν ολίγοις, φυσικά δεν φτάνει η δικαστική διερεύνηση. Η πολιτική και κοινωνική εξουδετέρωση της Χ.Α. περνάει μέσα από τον δημοκρατικό επαναπατρισμό των οπαδών της. Χρειάζεται για τούτο η ουσιαστική δημοκρατική άσκηση, όχι η κοινοβουλευτική επίφαση των τελευταίων ετών. Η αντιμετώπιση της Χ.Α. προϋποθέτει δημοκρατία, κράτος δικαίου και κράτος πρόνοιας, αγαθά εν ανεπαρκεία εσχάτως».
• «Αντιφασιστικό μέτωπο»: από τον Αντώνη Σαμαρά μέχρι τον Φώτη Κουβέλη, όλοι πια καλούν στη συγκρότηση μιας «ιερής συμμαχίας» κατά των νεοναζί. Αναρωτιέμαι, όλοι οι καλοί χωράνε; Μπορούμε να παραβλέψουμε στάσεις και πολιτικές συμπεριφορές που εξέθρεψαν το φασιστικό φαινόμενο, εις το όνομα της αντιμετώπισής του;
«Ο καθένας κρίνεται από τις πράξεις και τις παραλείψεις του. Υπάρχουν όμως εμβληματικές περιπτώσεις συμπεριφορών ασυγχώρητων. Ξεκινώ από την εποποιία Λοβέρδου στη διαπόμπευση εξαθλιωμένων οροθετικών γυναικών. Υπήρξε ο κύριος φορέας ιατροποίησης του πολιτικού λόγου που αποτελεί προθάλαμο για τον εκφασισμό γλώσσας και πράξης. Συνεχίζω με τα στρατόπεδα κράτησης μεταναστών (συνέργεια κυρίως Χρυσοχοΐδη – Δένδια), αυτούς τους χώρους θεσπισμένης κατάστασης εξαίρεσης που βασίζονται στην ομηρία των σωμάτων. Θυμίζω την περίπτωση του γενικού γραμματέα της κυβέρνησης κ. Μπαλτάκου, ο οποίος μου δήλωσε πως δεν τον ενδιαφέρουν, ως εκπρόσωπο της κυβέρνησης και της Νέας Δημοκρατίας, τα δικαιώματα του ανθρώπου, οι σχετικές διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας και η ρατσιστική βία, διότι η κυβέρνηση ενδιαφέρεται μόνο για τα δικαιώματα των Ελλήνων και όχι των λαθρομεταναστών. Θα επέλεγα επίσης, ως στοιχείο υπονόμευσης μιας ουσιαστικής δημοκρατικής συμπαράταξης, τη δομική ανυποληψία ορισμένων κομματικών φορέων, η οποία αναιρεί τον αντιφασιστικό τους λόγο. Οι ίδιοι φορείς προσέφεραν επίσημο άλλοθι στην Ακροδεξιά, όταν εθνικιστές και αντισημίτες φόρεσαν το κουστούμι της συναινετικής υπευθυνότητας, έκρυψαν το τσεκούρι και μπήκαν στο σαλόνι της κεντρικής πολιτικής σκηνής. Αρα, καλή είναι η αντιφασιστική ρητορεία αλλά κάποτε δεν γίνεται πιστευτή».
• Πώς κρίνετε τη νέα τροπολογία για τη διακοπή χρηματοδότησης της Χρυσής Αυγής;
«Το πολιτικό σύστημα άφησε μπράβους να καθίσουν στα βουλευτικά έδρανα και αντέδρασε μόνο όταν η δημόσια ασφάλεια διακυβεύτηκε σε εθνικό επίπεδο και οι διεθνείς πιέσεις χτύπησαν κόκκινο. Αυτή η καθυστερημένη αντίδραση ύστερα από μακροχρόνια ολιγωρία ενέχει τον κίνδυνο της υπεραντίδρασης. Ζούσαμε τη διαρκή ατιμωρησία και τώρα ακούμε διαρκώς περί παραδειγματικής τιμωρίας. Ανάμεσα στα δύο όμως υπάρχει η αρχή της νομιμότητας, η δίκαιη ποινή σε όσους αποδειχθούν ένοχοι. Χωρίς να είμαι διόλου αντίθετος στην αναστολή της χρηματοδότησης της Χ.Α. έως ότου η Δικαιοσύνη αποφανθεί εάν πρόκειται περί εγκληματικής οργάνωσης, πρέπει να σας πω ότι είμαι πολύ επιφυλακτικός στην ad hoc και εν θερμώ θέσπιση κανόνων. Η δημοκρατία πρέπει να αμύνεται αποφασιστικά, συντεταγμένα, με πάγιους κανόνες».
• Η ώς τώρα αντιμετώπιση της Χρυσής Αυγή μπορεί να αποτελέσει προηγούμενο για διώξεις προς το «άλλο άκρο» της θεωρίας Σαμαρά;
«Προφανώς δεν πρέπει να επιτρέψουμε να χρησιμοποιηθεί η ποινική αντιμετώπιση της Χ.Α. ως νομιμοποιητικό άλλοθι για σκλήρυνση της καταστολής κοινωνικών αντιστάσεων. Καλοδεχούμενος ο επίσημος αντιναζισμός, έστω και όψιμος, αλλά δεν πρέπει να τροφοδοτήσει εκ νέου τη θεωρία των δύο άκρων. Από την άλλη όμως θέλω να τονίσω πως, κατά τη γνώμη μου, όσο ένας σύγχρονος αντιφασισμός δεν χωράει στη θεωρία των “δύο άκρων”, άλλο τόσο δεν χωράει στην ισοπεδωτική θεωρία των “δύο μπλοκ”. Η θεώρηση πως η κάθετη τομή του Μνημονίου ορίζει στεγανά το μνημονιακό μπλοκ (από το Κέντρο ώς την Ακροδεξιά) και το αντιμνημονιακό μπλοκ (που εκπροσωπείται από την Αριστερά) είναι ιστορικά τυφλή. Υποβαθμίζει τη θεμελιώδη διάκριση ανάμεσα στα αστικά κοινοβουλευτικά κόμματα και τον φασιστικό ολοκληρωτισμό, σχετικοποιεί επικίνδυνα το αντιφασιστικό πρόταγμα. Η Αριστερά πρέπει να είναι πολύ προσεχτική σε αυτό το σημείο».
• Η «αποχουντοποίηση» στα σώματα ασφαλείας και τον στρατό μετά την πτώση της δικτατορίας δεν ολοκληρώθηκε. Σήμερα η επιρροή των ναζί στον χώρο αυτόν είναι πιο μεγάλη παρά ποτέ. Υπάρχει ένας δημοκρατικός τρόπος να επέλθει «κάθαρση» στα σώματα αυτά;
«Η πραγματικότητα ήρθε με τραγικό τρόπο να επαληθεύσει το γνωστό σύνθημα των διαδηλωτών: “Προσοχή, προσοχή, χρυσαυγίτες με στολή”. Δεν πρόκειται για διαπίστωση απλής ιδεολογικής συγγένειας. Πρόκειται για επιβεβαιωμένες πλέον καταγγελίες. Δεν πρόκειται για υπόγειες διαδρομές αλλά για εμφανείς νεοναζιστικούς θυλάκους εντός της ΕΛ.ΑΣ. Η έως τώρα διερεύνηση των διασυνδέσεων είναι επαινετή. Εάν όμως εξαντληθεί στο πόρισμα που καταλογίζει ευθύνες σε 10 “μεμονωμένες περιπτώσεις” αστυνομικών, θα είναι ανεπαρκής και αμφίβολης σοβαρότητας. Και βέβαια, χρειάζονται θεσμικές αλλαγές. Ενα παράδειγμα: δεν θεσπίστηκε ποτέ αξιόπιστος, ανεξάρτητος μηχανισμός διερεύνησης καταγγελιών για αστυνομική αυθαιρεσία γιατί αντιδρούσε η ηγεσία της ΕΛ.ΑΣ. Τώρα είναι η ώρα να συγκροτηθεί αυτός ο μηχανισμός, όπως άλλωστε έχουν υποδείξει πολλές φορές τα διεθνή όργανα που ελέγχουν τον σεβασμό των δικαιωμάτων στη χώρα μας».