Η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) θα πρέπει να θέσει άμεσα τέρμα στα σχέδιά της για επιστροφή αιτούντων άσυλο στην Τουρκία υπό το αναληθές πρόσχημα ότι η τελευταία είναι «ασφαλής χώρα» για τους πρόσφυγες, δήλωσε η Διεθνής Αμνηστία σε Έκθεση που δημοσιεύεται στις 3 Ιουνίου 2016.
Η Έκθεση «Μη ασφαλές καταφύγιο: οι αιτούντες άσυλο και οι πρόσφυγες στερούνται αποτελεσματικής προστασίας στην Τουρκία» περιγράφει με σαφήνεια τις ανεπάρκειες του τουρκικού συστήματος ασύλου και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες στην Τουρκία, ανεπάρκειες και δυσκολίες που, υπό τη Συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας της 18ης Μαρτίου, θα καθιστούσαν την επιστροφή τους παράνομη και παράλογη.
Η έκθεση δείχνει ότι το σύστημα ασύλου της Τουρκίας πασχίζει να ανταπεξέλθει στις ανάγκες περισσότερων από τρία εκατομμύρια αιτούντων άσυλο και προσφύγων. Ως αποτέλεσμα, οι αιτούντες άσυλο πρέπει να αναμένουν χρόνια για να εξεταστούν οι υποθέσεις τους, χρονικό διάστημα κατά το οποίο λαμβάνουν λίγη ή καθόλου υποστήριξη για την εύρεση στέγασης και τροφής για τους ίδιους και τις οικογένειές τους, με παιδιά ακόμη και εννέα ετών να εργάζονται για να στηρίξουν τις οικογένειές τους.
«Η συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας είναι ανεύθυνη και παράνομη. Τα ευρήματα της Διεθνούς Αμνηστίας αποδεικνύουν ότι είναι προϊόν μυθοπλασίας η ιδέα ότι η Τουρκία είναι σε θέση να σεβαστεί τα δικαιώματα και να ανταποκριθεί στις ανάγκες άνω των τριών εκατομμυρίων αιτούντων άσυλο και προσφύγων», δήλωσε ο John Dalhuisen, Διευθυντής της Διεθνούς Αμνηστίας για την Ευρώπη και την Κεντρική Ασία.
«Στην αδιάκοπη προσπάθειά της να αποτρέψει παράτυπες αφίξεις στην Ευρώπη, η Ε.Ε. έχει εσκεμμένα διαστρεβλώσει αυτό που πραγματικά συμβαίνει στην Τουρκία. Ήταν αναμενόμενο ότι ένα νέο σύστημα ασύλου, σε μια χώρα που φιλοξενεί τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων στον κόσμο, θα αντιμετώπιζε δυσκολίες. Παρότι είναι ευκταίο να υποστηριχθεί και να ενθαρρυνθεί η Τουρκία για να αναπτύξει ένα πλήρως λειτουργικό σύστημα ασύλου, η Ε.Ε. δεν μπορεί να δρα ωσάν αυτό να υφίσταται ήδη».
Η Τουρκία αποτυγχάνει να προστατεύσει τους πρόσφυγες
Παρά την εν γένει φιλόξενη στάση της απέναντι στους πρόσφυγες, οι μεγάλοι αριθμοί ανθρώπων – περίπου 2,75 εκατομμύρια Σύριοι πρόσφυγες και 400.000 αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες από άλλες χώρες (πρωτίστως από το Αφγανιστάν, το Ιράκ και το Ιράν) – έχουν αναπόφευκτα καταπονήσει σημαντικά τόσο το νέο σύστημα ασύλου της Τουρκίας όσο και την ικανότητά της να ανταποκριθεί στις βασικές ανάγκες των προσφύγων.
Η έκθεση καταδεικνύει ότι το τουρκικό σύστημα ασύλου δεν πληροί τρία καθοριστικά κριτήρια που απαιτούνται κατά το διεθνές δίκαιο για να είναι νόμιμη η επιστροφή των αιτούντων άσυλο στην Τουρκία: καθεστώς, βιώσιμες λύσεις και μέσα διαβίωσης.
1. Καθεστώς
Η Τουρκία δεν έχει τη δυνατότητα να εξετάσει αιτήσεις ασύλου, πράγμα που σημαίνει ότι εκατοντάδες χιλιάδες αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες αναμένουν, σε νομικό κενό, για χρόνια κάθε φορά. Οι τουρκικές αρχές έχουν αρνηθεί να παράσχουν στατιστικά για το άσυλο στη Διεθνή Αμνηστία. Ωστόσο, τον Απρίλιο ανέφεραν ότι έχουν εξετάσει περίπου 4.000 αιτήσεις, δηλαδή 1.5%, από τις 266.000 αιτήσεις που έχουν καταγραφεί στην Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, το 2015.
2. Βιώσιμες Λύσεις
Οι πρόσφυγες είτε θα πρέπει να ενσωματωθούν στην Τουρκία, είτε να επανεγκατασταθούν σε μια άλλη χώρα, είτε – αν είναι ασφαλές – να επαναπατριστούν στη χώρα προέλευσής τους. Εντούτοις, η Τουρκία αρνείται το πλήρες καθεστώς πρόσφυγα και, συνακόλουθα, την ενσωμάτωση, σε όλους τους πρόσφυγες που δεν προέρχονται από την Ευρώπη, ενώ η διεθνής κοινότητα αποτυγχάνει να παράσχει στοιχειωδώς επαρκείς επιλογές/θέσεις επανεγκατάστασης. Το γεγονός αυτό θέτει τους πρόσφυγες προ ενός αδιεξόδου, αφού δεν μπορούν να φτιάξουν μια νέα ζωή στην Τουρκία και ταυτόχρονα διατηρούν κάποιες ελάχιστες ελπίδες ότι θα τους προσφερθεί η επιλογή επανεγκατάστασης σε μια άλλη χώρα τα προσεχή χρόνια, εάν αυτό συμβεί ποτέ.
Η Φάιζα (δεν είναι το πραγματικό της όνομα) και η αδερφή της, Αφγανές και οι δύο, διέφυγαν από εξαναγκαστικούς γάμους στο Ιράν και αναγνωρίστηκαν ως πρόσφυγες στην Τουρκία. Επί τρία χρόνια, περίμεναν μάταια για κάποια συνέντευξη σε μια πρεσβεία χώρας επανεγκατάστασης. Στο τέλος θεώρησαν ότι δεν είχαν άλλη επιλογή από το να διακινδυνεύσουν τις ζωές τους μέσα σε μια βάρκα ενός διακινητή προς την Ελλάδα.
Η Φάιζα είπε στη Διεθνή Αμνηστία ότι εάν υπήρχε κάποια βάσιμη προοπτική ασφαλούς και κανονικής αναχώρησης από την Τουρκία και κάποια υποστήριξη κατά τη διάρκεια της αναμονής για την ολοκλήρωση της διαδικασίας, εκείνη και η αδερφή της θα περίμεναν. Όπως εξήγησε: «Εάν υπήρχε κάποια ελπίδα επανεγκατάστασης, θα περιμέναμε. Πραγματικά φοβόμασταν το ταξίδι στην Ευρώπη γιατί γνωρίζαμε πως ήταν επικίνδυνο. Αλλά… ήμασταν τόσο απελπισμένες. Είπαμε στους εαυτούς μας: “Μπορεί να πεθάνουμε, μπορεί να μην φτάσουμε, αλλά δεν έχει σημασία γιατί δεν μπορούμε να μείνουμε άλλο στην Τουρκία”».
3. Μέσα διαβίωσης
Η μεγάλη πλειονότητα Σύριων και άλλων προσφύγων αναγκάζεται να αναζητήσει κατάλυμα χωρίς κυβερνητική υποστήριξη. Παρότι οι τουρκικές αρχές προσφέρουν κατάλυμα σε περισσότερους από 264.000 Σύριους πρόσφυγες σε καταυλισμούς στις νότιες παραμεθόριες επαρχίες, δεν μπορούν ρεαλιστικά να προσφέρουν καταφύγιο για το υπόλοιπο 90% (2,48 εκατομμύρια) από τη Συρία. Στο μεταξύ έχουν διαθέσει κοινωνική στέγαση μόνο σε 100 από τους 400.000 (0,025%) αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες από άλλες χώρες. Αυτό σημαίνει ότι περίπου τρία εκατομμύρια αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες έχουν αφεθεί να καλύψουν μόνοι τους τις ανάγκες τους για στέγαση, όσο καλύτερα μπορούν.
Οι ερευνητές της Διεθνούς Αμνηστίας πήραν συνέντευξη από 57 πρόσφυγες στην Τουρκία μεταξύ Μαρτίου και Μαΐου 2016. Όλοι περιέγραψαν τον αγώνα για επιβίωση χωρίς σχεδόν καθόλου οικονομική υποστήριξη από τις αρχές, με τη μεγάλη πλειονότητα να στηρίζεται στη φιλανθρωπία μελών της οικογένειας, άλλων αιτούντων άσυλο ή θρησκευτικών κοινοτήτων.
Πρόσφυγες περιέγραψαν στη Διεθνή Αμνηστία τις συνθήκες υπό τις οποίες ζουν σε κακής ποιότητας ή αυτοσχέδια καταλύματα, ενώ κάποιες φορές κοιμούνται σε τεμένη, πάρκα ή σταθμούς του μετρό επειδή δεν μπορούν να πληρώσουν το ενοίκιο. Δύο οικογένειες Αφγανών, τρία από τα παιδιά της οποίας πνίγηκαν σε μια αποτυχημένη απόπειρα να διασχίσουν τη θάλασσα, κοιμούνταν κάτω από μια γέφυρα στην Κωνσταντινούπολη αφότου.
«Η Τουρκία υπήρξε ένας γενναιόδωρος οικοδεσπότης για τους πρόσφυγες, αλλά οι υποσχέσεις της προς τους ηγέτες της Ε.Ε. απλά δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματική κατάσταση που επικρατεί. Αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες έχουν παγιδευτεί επί χρόνια στην Τουρκία και, καθώς περιμένουν, δεν τους παρέχεται ούτε υποστήριξη ούτε το δικαίωμα να στηρίξουν τους εαυτούς τους», δήλωσε ο John Dalhuisen.
«Η κατάσταση αυτή αποτελεί μια απότομη προσγείωση στην πραγματικότητα για τους ηγέτες της Ευρώπης. Μπορεί να είναι πολιτικά σκόπιμο να αναθέσουν σε τρίτους το νομικό τους καθήκον να βοηθήσουν ανθρώπους που διαφεύγουν από συγκρούσεις, αλλά εάν νομίζουν ότι μπορούν να το πράξουν αυτό είτε νόμιμα είτε χωρίς να προκαλέσουν περαιτέρω εξαθλίωση στους ανθρώπους που ήδη έχουν ξεφύγει από τρομακτικά δεινά, κάνουν ένα τραγικό και προφανέστατο λάθος».
Παιδιά πρόσφυγες εργάζονται για να τα βγάλουν πέρα
Η έκθεση προειδοποιεί επίσης ότι η παιδική εργασία είναι διαδεδομένη μεταξύ των προσφύγων στην Τουρκία, καθώς οικογένειες αγωνίζονται να ανταπεξέλθουν στις βασικές τους ανάγκες.
Μια μητέρα τριών παιδιών από τη Συρία δήλωσε στη Διεθνή Αμνηστία ότι ολόκληρη η επταμελής της οικογένεια επιβιώνει χάρις στις 5 με 10 τουρκικές λίρες την ημέρα (περίπου 1.75 με 3.50 δολάρια ΗΠΑ) που κερδίζει ο εννιάχρονος γιος της από την εργασία του σε ένα παντοπωλείο. Τα τραύματα από θραύσματα που υπέστη ο σύζυγός της στη Συρία, τον εμποδίζουν να εργαστεί.
Η Ε.Ε. θα πρέπει να μοιραστεί, όχι να μεταθέσει σε τρίτους, την ευθύνη
Αντί να μεταθέτει τις ευθύνες της στην Τουρκία, η Ε.Ε. θα πρέπει να μεριμνήσει για την έναρξη ενός φιλόδοξου προγράμματος επανεγκατάστασης για τους πρόσφυγες που βρίσκονται σήμερα στη χώρα αυτή.
Ενώ η Τουρκία φιλοξενεί πάνω από τρία εκατομμύρια αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες, περισσότερους από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο, όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε. μαζί προσέφεραν θέσεις επανεγκατάστασης σε μόλις 8.155 πρόσφυγες από όλον τον κόσμο το 2015.
«Η Ευρωπαϊκή Ένωση απάντησε σε μια από τις ζοφερότερες ανθρωπιστικές καταστροφές της εποχής μας υψώνοντας φράχτες, αναπτύσσοντας περισσότερους συνοριοφύλακες και συνάπτοντας ανέντιμες συμφωνίες με γειτονικές χώρες για να κρατήσουν τους ανθρώπους μακριά. Το αποτέλεσμα είναι εξαθλίωση και πόνος και περισσότεροι θάνατοι στη θάλασσα», δήλωσε ο John Dalhuisen.
Υπόβαθρο: Οι εξαναγκαστικές επιστροφές από την Τουρκία προς το Αφγανιστάν, το Ιράκ και τη Συρία έχουν ήδη υπονομεύσει τη συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας
Στις 18 Μαρτίου 2016, η Ε.Ε. και η Τουρκία σύναψαν μια εκτεταμένη συμφωνία ελέγχου της μετανάστευσης – επισήμως μια δήλωση. Με αντάλλαγμα έως και 6 δισεκατομμύρια ευρώ, καθώς και πολιτικές παραχωρήσεις εκ μέρους της Ε.Ε., η Τουρκία συμφώνησε να δεχθεί πίσω όλους τους «παράτυπους μετανάστες» που φθάνουν στα ελληνικά νησιά από τα τουρκικά παράλια μετά τις 20 Μαρτίου.
Η συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας βασίζεται στην υπόθεση ότι η Τουρκία είναι μια ασφαλής χώρα όπου αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες μπορούν να επιστραφούν. Πέραν από το μη σεβασμό των δικαιωμάτων των προσφύγων εντός της Τουρκίας (που αποτελεί το αντικείμενο αυτής της έκθεσης), ένα άλλο κριτήριο βάσει του οποίου μια χώρα μπορεί να θεωρηθεί ως «ασφαλής» ή όχι, είναι εάν επιστρέφει ανθρώπους πίσω σε άλλες χώρες όπου αντιμετωπίζουν κίνδυνο σοβαρών παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Προηγούμενη έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας έχει ήδη δείξει ότι στα τέλη του 2015 και στις αρχές του 2016, αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες στην Τουρκία, στάλθηκαν πίσω ακριβώς με αυτόν τον κίνδυνο σε Αφγανιστάν, Ιράκ και Συρία.