Αλέξης Μπένος: Χρειαζόμαστε ένα υγιές σύστημα υγείας [Συνέντευξη στο alterthess]

Ένα εθνικό δίκτυο πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, το οποίο θα στηρίζεται στην γειτονιά και θα αφορά μια ολιστική αντίληψη της έννοιας της υγείας  εγκρίθηκε πριν λίγο διάστημα από το  Κυβερνητικό Συμβούλιο Κοινωνικής Πολιτικής στο πλαίσιο της αναδιοργάνωσης του Ε.Σ.Υ. Το σχέδιο για την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας είχε παραδοθεί από τον συντονιστή της αρμόδιας ομάδας εργασίας Αλέξη Μπένο στις 17 Ιουνίου στον υπουργό Υγείας Ανδρέα Ξανθό.

Ο Αλέξης Μπένος μας εξηγεί γιατί αποτελεί τομή μια ενδεχόμενη εφαρμογή ενός τέτοιου σχεδίου, ποια είναι η κατάσταση της Πρωτοβάθμιας φροντίδας Υγείας σήμερα, πόσο «υγιής» είναι η ύπαρξη του ιδιωτικού τομέα στην υγεία,  ενώ παράλληλα  θίγει ενδιαφέρουσες πτυχές της ουσίας του δικαιώματος στην υγεία.  

Συνέντευξη στη Σταυρούλα Πουλημένη

Υπάρχει σήμερα Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας στην Ελλάδα;

Η πρώτη σημαντική προσπάθεια που έγινε για να αναδειχθεί η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας  στην Ελλάδα  ήταν στην αρχή της δεκαετίας του `80 με το νόμο του `83 για το ΕΣΥ όπου θεσμοθετήθηκαν τα Κέντρα Υγείας, βασική δομή του συστήματος της ΠΦΥ, και τα Περιφερειακά Ιατρεία στις αγροτικές περιοχές. Ήταν ένα σημαντικότατο βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση αλλά τελικά δεν καλύφθηκε το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού, οι πόλεις δηλαδή, καθώς υπήρχαν δομές μόνο στις αγροτικές περιοχές και δεν αναπτύχθηκε ποτέ με όλη την έννοια της λέξης η πρωτοβάθμια φροντίδα. Ουσιαστικά αυτό που κάνουν τα Κέντρα Υγείας, και σήμερα με μεγάλες δυσκολίες λόγω έλλειψης προσωπικού και υποδομής, είναι η πρωτοβάθμια περίθαλψη, δηλαδή αν έχεις κάποιο πρόβλημα πηγαίνεις να σε δούνε, να σου δώσουν ένα φάρμακο και να φύγεις. Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα όμως συνιστά ένα συνεχές στην υγεία  που ξεκινά  από το να προστατεύσω την υγεία, δηλαδή να ασχοληθώ με τον αέρα, το νερό, την διατροφή, τις συνθήκες εργασίας,  να προλάβω την αρρώστεια με διάφορες προληπτικές παρεμβάσεις, να περιθάλψω βέβαια, μέχρι και να αποκαταστήσω τον ασθενή και να τον επανεντάξω στην κοινωνία. Είναι ένα συνεχές, δηλαδή, που συνδέει όλη την διαδρομή της υγείας στον πληθυσμό, από το να διατηρήσουμε το αγαθό της υγείας μέχρι και να το διορθώσουμε μετά από μια βλάβη που έχει. Υπό αυτήν την έννοια Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας δεν υπάρχει σε αυτήν την χώρα, υπάρχει πρωτοβάθμια περίθαλψη που στην μεν επαρχία γίνεται από τα κέντρα υγείας στις δε πόλεις γίνεται από τα τέως ΙΚΑ και νυν ΠΕΔΥ.

Τι εξυπηρετεί το σχέδιο για την ανάπτυξη του εθνικού δικτύου πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας που εκπονήσατε ως συντονιστής της αρμόδιας ομάδας εργασίας;

Στο σχέδιο της επιτροπής για την ΠΦΥ η κεντρική ιδέα είναι ότι ακριβώς και λόγω της κρίσης,  της αποδιάρθρωσης των υπηρεσιών και της διεύρυνσης των αναγκών για φροντίδα υγείας του πληθυσμού λόγω της φτώχειας, είναι δυνατός, ρεαλιστικός, υποχρεωτικός και ουσιαστικός στόχος η απάντηση στα οξυμένα προβλήματα υγείας του πληθυσμού. Η φιλοσοφία είναι να δημιουργηθούν δομές υγείας εκεί που ζει και εργάζεται ο κόσμος, οι οποίες να απαντάνε στις ανάγκες όλων των ανθρώπων.

Η πρώτη τομή είναι ότι η έννοια του ανασφάλιστου -εάν εφαρμοστεί αυτό το πρόγραμμα-θα είναι μία αλήστου μνήμης έννοια, καθώς δεν θα μας ενδιαφέρει, δεν πρέπει να ενδιαφέρει τις υπηρεσίες υγείας αν έχεις ασφάλεια,  τι ασφάλεια έχεις, ή πόσα χρήματα έχεις, ή αν είσαι χριστιανός κτλ. Αλλάζει η προσέγγιση της φροντίδας, ότι, δηλαδή η φροντίδα γίνεται με βάση τις ανάγκες των ανθρώπων, χωρίς να υπάρχει κανένας άλλος φραγμός. Αυτό σημαίνει ότι φτιάχνουμε ένα μοντέλο υπηρεσιών που θα απαντά στις ανάγκες υγείας και εκτοπίζει την έννοια της αγοράς. Σήμερα ακόμη και το δημόσιο λειτουργεί με βάση την αγορά.

 Η βασική καινοτομία της πρότασης είναι η δημιουργία μοναδων ΠΦΥ σε καθε γειτονιά μέσα στην πόλη (μια περιοχή της πόλης που έχει γεωγραφικοκοινωνικά χαρακτηριστικά αλλά και ποσοτικά περίπου στις 5.000 ανθρώπους) σεβόμενοι την κοινωνική πραγματικότητα κάθε περιοχής. Αυτή η μονάδα θα είναι η μονάδα υγείας της γειτονιάς και όταν λέμε “γειτονιά” εννοούμε μια δυναμική σχέση με τον τοπικό πληθυσμό. Από την μια, ως άμεσο αποτέλεσμα θα έχει την αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας και διοικητικής διαχείρισης δίπλα στο σπίτι του καθενός και της καθεμίας, από την αλλη σημαίνει ότι ΠΦΥ είναι ολο το συνεχες της υγείας και άρα στην γειτονιά θα μπουν όλα τα ζητήματα της υγείας της γειτονιάς  (ύπαρξη χώρων ελεύθερης έκφρασης, περιβάλλον, θέματα υγείας και ασφάλειας στην εργασία και στα σχολεία στα ΚΑΠΗ κ.α.) Ο σκοπός είναι να εμπλακεί και ο τοπικός πληθυσμός σε ένα κοινό αγώνα για το δικαίωμα στην υγεία.

Είναι δυνατόν αυτό το σχέδιο να υλοποιηθεί στο πλαίσιο το μνημονιακών πολιτικών που ακολουθούνται; Ποιος είναι ο ορίζοντας υλοποίησής του;

 Το ασφυκτικό πλαίσιο των μνημονιακών πολιτικών βάζει το ερώτημα “αν αυτό μπορεί να γίνει;” Παρ`όλα αυτά θεωρώ ότι ακόμη και μέσα στις μνημονιακές υποχρεώσεις η καλύτερη οργάνωση επί το ορθολογικότερο των υπηρεσιών υγείας είναι απαραίτητη, γιατί αν δουλέψει αυτό το σύστημα μεσοπρόθεσμα θα έχουμε κάνει και οικονομία. Αυτή τη στιγμή γίνεται μια τρομερή σπατάλη υπηρεσιών και φαρμάκων.

Ακόμη δηλαδή και στο πλαίσιο αυτό θα μπορούσε να υλοποιηθεί η πρόταση αυτή, πρώτον γιατί η ενδυνάμωση κάποιων δομών της πρωτοβάθμιας φροντίδας εντάσσεται στην μνημονιακή στρατηγική, αλλά και γιατί χωρίς να ανατρέπεται σημαντικά η δημοσιονομική πολιτική μπορεί να στηθεί αυτή η δομή είτε αυτό αφορά το προσωπικό ή την τεχνολογική υποδομή με σχετικά λίγα έξοδα. Για αυτό το λόγο, όμως, είναι προφανές ότι είναι θέμα πολιτικής βούλησης, πρόκειται δηλαδή για μια επένδυση που πρέπει να γίνει και μπορεί να καλυφθεί με οικονομία στα εξοπλιστικά σχέδια ή σε άλλες σπατάλες που γίνονται από τον κλασσικό προϋπολογισμό.

Σχετικά με την ανάγκη προσλήψεων προσωπικού φυσικά και υπάρχει αλλά αυτό όσον αφορά την ΠΦΥ δεν είναι  ένα τεράστιο μέγεθος. Έχουμε υπολογίσει ότι με 350 εκατ. ευρώ το χρόνο μπορεί να καλυφθεί αυτό το σύστημα στην πλήρη του εφαρμογή σε όλη τη χώρα.

Για τον ορίζοντα  υλοποίησής του, αυτό που μέχρι στιγμής γνωρίζω, είναι ότι υπάρχει σαφής θέληση και πρόθεση της ηγεσίας του Υπουργείου Υγείας να προχωρήσει αυτή η μεταρρύθμιση. Προφανώς η τελική απόφαση θα καθοριστεί από το συνολικότερο πλαίσιο της κυβερνητικής πολιτικής.

Έχετε υποστηρίξει πολλές φορές πως το υπάρχον σύστημα υγείας είναι νοσοκομειοκεντρικό και στηρίζεται σε ένα επιχειρηματικό μοντέλο κατανάλωσης υπηρεσιών. Πως και σε ποιο βαθμό βλάπτει η συνθήκη αυτή  την υγεία ;

Το όλο σύστημα έχει δομηθεί, σε διεθνές επίπεδο, με αποκλειστικό στόχο τη διαχείριση της νόσου και κύριο λειτουργικό πλαίσιο το νοσοκομείο, ενώ οι επιλογές στην εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας, στη χρηματοδότηση και την ανάπτυξη υπηρειών καθορίζονται από την βιοιατρική τεχνολογία. Στο πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης αγοράς  η οποία κυριαρχεί σήμερα, αυτό σημαίνει ότι έχουν αναπτυχθεί τεράστια συμφέροντα γύρω από την βιοιατρική τεχνολογία όσο και από τις υπηρεσίες που διαχειρίζονται τη νόσο. Την ίδια στιγμή έχουν ξεχαστεί τελείως η προστασία της υγείας του πληθυσμού, της δημόσιας υγείας και η πρόληψη της αρρώστειας.

Συγχρόνως στην στρατηγική του συστήματος της αγοράς είναι η ανάπτυξη μιας κουλτούρας καταναλωτισμού υπηρεσιών υγείας και έτσι οι τελευταίες θεωρούνται ένα καταναλωτικό αγαθό που ανάλογα το πόσο μπορείς, το εκμεταλλεύεσαι. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της διαδικασίας που κάνει και πιο ακριβές τις υπηρεσίες είναι η υπερκατανάλωση αντιβιοτικών. Το αντιβιοτικό είναι ένα πολυ καλό φάρμακο όταν έχεις το πρόβλημα το οποίο λύνει το αντιβιοτικό, η συνήθεια όμως, με το πρώτο συνάχι, να πηγαίνουν όλοι μόνοι τους και να παίρνουν αντιβιοτικό γιατί έτσι έχουν μάθει, ουσιαστικά  έχει οδηγήσει τη χώρα μας να έχει την μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ανθεκτικότητα σημαίνει ότι αν κάποιος πραγματικά έχει ανάγκη το αντιβιοτικό (π.χ. σε μια πνευμονία) υπάρχουν πολλές πιθανότητες -και δυστυχώς υπάρχουν και κρούσματα -που δεν μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε, επειδή τα μικρόβια είναι πλέον ανθεκτικά στα αντιβιοτικά αυτά. Η υπερκατανάλωση υπηρεσιών υγείας λοιπόν δεν είναι καθόλου καλό πράγμα, αντιθέτως οδηγεί και σε βλάβες  στην υγεία πέρα από το ότι είναι πολύ ακριβή. Όσον αφορά δε την τεχνολογία, π.χ. είναι γνωστό ότι στην χώρα μας έχουμε τρεις φορές περισσότερους αξονικούς τομογράφους ανά κάτοικο απ`ότι ο μέσος όρος της Ευρώπης που σημαίνει ότι έχουμε  λεφτά για να πληρώσουμε το βιοτεχνολογικό συγκρότημα ενώ από την άλλη πλευρά υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι που δεν έχουν πρόσβαση στην υγεία επειδή είναι ανασφάλιστοι, άποροι κτλ. Αυτή είναι μια αντίφαση γιατί ενώ ξοδεύονται πολλά χρήματα δεν υπάρχει αντιστοιχία με τις πραγματικές ανάγκες για φροντίδα υγείας του πληθυσμού.

Μπορεί  να συνυπάρξει ένα δημόσιο σύστημα υγείας με την ιδιωτική πρωτοβουλία στον χώρο αυτό;

Η υγεία είναι ένα κοινωνικό αγαθό  στο οποίο πρέπει να έχουν όλοι ίσα δικαιώματα πρόσβασης. Με αυτήν την έννοια οι υπηρεσίες υγείας δεν μπορεί παρά να είναι δημόσιες με δημόσιο και κοινωνικό έλεγχο (πρέπει να υπάρχει κοινωνική αξιολόγηση των υπηρεσιών μέσα από μηχανισμούς συμμετοχής του πληθυσμού και αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες καθορισμού του σχεδιασμού και της αξιολόγησης). Ο ιδιωτικός τομέας στην υγεία, όπως κάθε ιδιωτικός τομέας, έχει σκοπό του το κέρδος, άρα δεν απαντά στις ανάγκες υγείας του πληθυσμού αλλά αναπτύσσει τις υπηρεσίες που είναι πιο κερδοφόρες για τα συμφέροντα του και για τον λόγο αυτό υπάρχουν υπηρεσίες που είναι υπεραναπτυγμένες ενώ αντίθετα υπάρχουν υπηρεσίες που επειδή είναι πολύ ακριβές δεν αντιμετωπίζονται από τον ιδιωτικό τομέα (όπως π.χ. oι Μονάδες Εντατικής Θεραπείας)

Δεν πρέπει να υπάρχει χώρος για ιδιωτική εκμετάλλευση  της ανάγκης για φροντίδα υγείας και δεν μπορεί να υπάρξει σύμπραξη μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών δομών γιατί τότε ο ιδιωτικός τομέας  λειτουργεί ως παράσιτο στις δημόσιες δομές. Ο ιδιωτικός τομέας  στην Ελλάδα είναι πλήρως κρατικοδίατος, έχει δημιουργηθεί με βάση τη χρηματοδότηση που παίρνει από τα δημόσια ταμεία. Αν δεν υπήρχε αυτή η συμφωνία να μπορεί να πηγαίνει ο άρρωστος του ΕΟΠΥΥ σε μία ιδιωτική μονάδα δεν θα υπήρχε ιδιωτική μονάδα.  Η στρατηγική θα πρέπει να είναι σιγά σιγά να αναπτυχθούν δημόσιες δομές με παράλληλη μείωση της χρηματοδότησης του ιδιωτικού τομέα από το Δημόσιο -φυσικά αυτό δεν μπορεί να γίνει από την μια μέρα στην άλλη καθώς έχουν αναπτυχθεί φοβερές παθογένειες – έτσι ώστε να αναπτυχθεί ένα υγιές σύστημα υγείας.